نقشه کشی ذهنی ، هرآنچه که باید در مورد یک نقشه ذهنی بدانید
خلاصه کردن حجم زیادی از مطالب برای امتحان یا شرکت در یک کنفرانس و سخنرانی، یکی از بزرگترین دغدغه های هر فرد دورن زندگی است. حتی نوشتن برنامه ای که برای ادامه راه در نظر دارید هم ممکن است برای شما به یک کابوس تبدیل شود. دلیل اصلی این اتفاق آشنا نبودن ما با روش های مختلف یادداشت برداری است. نقشه کشی ذهنی یکی از مهمترین و بهترین روش هایی است که می تواند به ما در کار، تحصیل و تقریبا هر زمینه دیگری کمک کند. طراحی نقشه ذهنی ساده است و اولین بار این متد توسط تونی بوزان به جهانیان معرفی شد. ما در این مقاله سعی کرده ایم که شما را به خوبی با نقشه کشی ذهنی آشنا کنیم و نمونه هایی از آن را به همراه کتاب هایی که در این زمینه منتشر شده اند به شما معرفی کنیم.
نقشه کشی ذهنی چیست؟
نقشه کشی ذهنی به طور ساده به معنای فرآیندی است که به تولید یک نقشه ذهنی منجر می شود. تونی بوزان که به نوعی بنیان گذار نقشه ذهنی است آن را اینگونه توصیف می کند: “نقشه ذهنی نوعی ابزار است که برای به تصویر کشیدن مطالب مختلف، و نشان دادن ارتباط بین آن ها به کار می رود. هرکدام از این مطالب و نکات توسط خط کشی هایی به سایر نکات متصل می شود و در نتیجه ما شبکه از اطلاعات خواهیم داشت که ارتباط بین هر یک از آنها با دیگری به خوبی مشخص شده است.” پس می توان گفت که نقشه های ذهنی یا همان مایند مپ ها به ما کمک می کنند تا حجم زیادی از اطلاعات را خلاصه کرده و حتی ارتباط بین آن ها را هم مشخص کنیم.
نقشه کشی ذهنی سال هاست که در کشور های پیشرفته مورد استفاده قرار می گیرد و دانش اموزان و دانشجویان کشور هایی مثل امریکا، آلمان، فنلاند، ژاپن و سایر کشور های توسعه یافته جهان از آن به عنوان یکی از روش های خلاصه نویسی استفاده می کنند. اما برای دانستن این که نقشه ذهنی چیست ، طراحی آن به چه شکل است و چه مراحلی را برای کشیدن آن باید طی کنیم، لازم است که اول با بنیان گذار این روش بهتر آشنا شویم.
آیا تونی بوزان مبدع نقشه ذهنی است؟
بله! تونی بوزان فردی است که این ابزار را به این شکل معرفی کرده و استفاده از آن را اموزش داده است. او در یکی از کتاب هایش در مورد نقشه ذهنی می گوید که این ابزار با منشعب کردن افکار شما، به شما کمک خواهد کرد که بتوانید از ظرفیت های پنهان مغز خود بهره ببرید. بوزان عقیده دارد که نقشه کشی ذهنی حاصل فرآیند ها معمولی ذهن شماست و هیچ نکته عجیبی در آن وجود ندارد. به همین دلیل یادگیری آن کار مشکلی نخواهد بود. همچنین شما با یادگیری نقشه کشی ذهنی، می توانید از این تکنیک در تمام زمینه های زندگی تان استفاده کنید. به گفته تونی بوزان هر نقشه ذهنی شامل 4 ویژگی مهم است که عبارتند از:
- هنگام طراحی نقشه ذهنی موضوع اصلی آن در وسط قرار می گیرد.
- ویژگی ها و مطالب مهم و اصلی مربوط به موضوع توسط شاخه هایی از آن به اطراف منشعب می شوند.
- تنها کلمات کلیدی و اصلی بر روی هر شاخه نوشته می شوند، نیازی به نوشتن جزئیات نیست.
- در نهایت نقشه ذهنی ما باید طراحی گره ای داشته باشد. (رسم ارتباط بین مطالب)
چرا باید از این روش استفاده کنیم؟
برای همه ما اتفاق افتاده که قبل از یک آزمون مهم تمام مطالبی که مطالعه کرده ایم را بر روی یک کاغذ خلاصه نویسی کنیم. اما زمانی که به سراغ این مطالب خلاصه نویسی شده می رویم، میبینیم که زیاد از آنها سر در نمی آوریم. یا حتی اگر مطالب را خوب و دسته بندی شده نوشته باشیم هم ممکن است باز هم در پیدا کردن رابطه ای که بین این مطالب وجود دارد به مشکل بر بخورید و نتوانید به خوبی این روابط را درک کنید. اینجاست که دانستن اینکه نقشه ذهنی چیست و چگونه می تواند به شما کمک کند، می تواند شما را چند قدم جلو بیاندازید.
اولین دلیل این که طراحی نقشه های ذهنی به این شکل است که مخاطب را سر در گم نمی کند و تمام مطالب و روابط در آنها به راحتی و خوبی دسته بندی شده اند. همین باعث می شود که با یک نگاه کوتاه و ساده به راحتی میتوان در مورد مبحثی که میخواهیم مطالعه کنیم اطلاعاتی بدست آوریم. سومین دلیل برای استفاده از نقشه کشی ذهنی باز هم به طراحی آن و استفاده از رگهای مختلف است که هم از خستگی مغز هنگام مطالعه جلوگیری می کند و هم میزان یادگیری را افزایش می دهد. دلیل برای استفاده از نقشه ذهنی، ساده بودن آن است. ما با یاد گرفتن آن می توانیم به راحتی و تنها با یک ورق کاغذ و چند عدد مداد یا خودکار به راحتی برای خود یک نقشه ذهنی درست کنیم. اما چگونه؟ با ما همراه باشید تا به شما بگوییم.
چگونه یک نقشه ذهنی طراحی کنیم؟
یادگرفتن طراحی یک نقشه ذهنی زندگی من را به کلی متحول کرد، چرا که تا قبل از آن نمی دانستم چگونه مطالبی را که مطالعه کرده ام خلاصه کنم. حالا که شما هم تا حد زیادی یاد گرفته اید که نقشه کشی ذهنی چیست و چه کاربرد هایی دارد وقت آن است که یاد بگیریم چطور نقشه ذهنی بکشیم و نمونه هایی از نقشه های ذهنی را با هم ببینیم و بررسی کنیم. به نمونه هایی که در بالا و پایین قرار دارند خوب توجه کنید و به شکل آن ها دقت کنید. سپس برای کشیدن یک نقشه ذهنی لازم است که تنها این سه مرحله ساده را انجام دهید:
- برای شروع همانطور که گفتیم ایده یا موضوع اصلی را در وسط صفحه قرار دهید و دور آن یک دایره (یا هر شکل دیگری) بکشید. پیشنهاد می کنیم که حتما صفحه را به صورت افقی قرار دهید تا فضای بیشتری در اختیار داشته باشید.
- حالا تمام نکات مهم جزئی تر را به کمک خط هایی به آن وصل کنید. فراموش نکنید که تنها کلید واژه ها را ذکر کنید
- سپس همین کار را هم در مورد مطالب جدیدی که اضافه کرده اید تکرار کنید.
نکات مهم در نقشه کشی ذهنی
اولین و شاید مهمترین نکته ای که باید در مورد نقشه کشی ذهنی رعایت شود، استفاده از رنگ هایست. یکی از دلایل محبوب بودن نقشه های ذهنی و طراحی منحصر به فرد آن ها، استفاده از رنگ های مختلف است. برای همین هم حتما از رنگ ها در هنگام طراحی نقشه ذهنی خودتان بهره ببرید. تحقیقات متعددی نشان می دهند که استفاده از رنگ ها که یکی از روش های مطالعه و یادگیری است، می تواند به افزایش یادگیری شما کمک زیادی کند. همچنین اگر از برنامه هایی مثل iMindMap استفاده می کنید، از اندازه و حالت مختلف فونت ها هم استفاده کنید تا نقشه ذهنی ذهنی بهتری داشته باشید.
نکته بعدی اما مختصر و مفید بودن کلید واژه هاست. به یاد داشته باشید که
مهمترین هدف استفاده از نقشه های ذهنی، گنجاندن مقدار زیادی اطلاعات
در یک شکل عنکبوتی است. پس بهتر است این اطلاعات تا حد ممکن مختصر
و مفید باشند. به علاوه نوشتن زیاد می تواند نقشه ذهنی ما را شلوغ و غیر
قابل فهم کند. نویسندگانی مثل تونی بوزان در تمام کتاب های نقشه کشی
ذهنی خود بر روی این نکات تاکید بسیاری داشته اند، پس شما هم آن ها را
جدی بگیرید. اما نقشه ذهنی به درد چه کسانی میخورد؟ در ادامه به این سوال
نیز پاسخ خواهیم داد.
راه های مختلف برای کشیدن یک نقشه ذهنی
برای کشیدن یک نقشه ذهنی خوب راه های مختلفی پیش روی شماست. اولین و ساده ترین راه کشیدن نقشه با قلم و کاغذ است. بهتر است اگر میخواهید به صورت دستی نقشه کشی ذهنی کنید، برای کشیدن خط ها یا از مداد رنگی استفاده کنید، و یا از خودکار ها و روان نویس های رنگی بهره ببرید. روش دوم اما استفاده از نرم افزارهای مختلفی است که به شما در کشیدن یک نقشه ذهنی کمک می کنند. تعدادی از معروف ترین و بهترین نرم اقزار ها در این زمینه عبارتند از:
- iMindMap
- MindManager
- NovaMind
همچنین برای گوشی های هوشمند هم اپلیکیشن هایی موجود است که به
شما در طراحی یک نقشه ذهنی کمک می کنند. نمونه هایی از اپلیکیشن هایی
که برای کشیدن نقشه ذهنی بر روی گوشی هوشمند قابل استفاده اند:
- Mindjet Maps
- MindMeister
- Mind Vector
- GeMMorg Lite
نقشه ذهنی به درد چه کسانی میخورد
تا به اینجا شما کاملا یاد گرفته اید که نقشه ذهنی چیست و چگونه می توان آن را ترسیم کرد. اما حالا به این موضوع می رسیم که چه کسانی، کی و کجا می توانند از آن بهره ببرند. خلاصه نویسی یکی از مهمترین روش های نوین مطالعه است و تقریبا همه دانش آموزان و دانشجویان از آن استفاده می کنند. اما اگر همین دانش آموزان و دانشجویان به جای استفاده از روش های قدیمی از نقشه کشی ذهنی استفاده کنند، بر طبق گفته تونی بوزان می توانند از پتانسیل های پنهان مغز خودشان نیز استفاده کنند.
دسته دوم کسانی هستند که قصد شرکت در یک کنفرانس مهم و یا ارائه مطالبی را در جلو جمعی از حاضرین دارند. این گونه افراد هم می توانند از نقشه کشی ذهنی برای دسته بندی کردن مطالبی که قرار است ارائه دهند استفاده کنند. برای مثال یکی از مهارت آموزان ما پس از شرکت در دوره تندخوانی و تقویت حافظه و یادگیری نقشه کشی ذهنی،
توانسته بود از این متد در جلسه دفاع پایان نامه اش استفاده کند. تسلط او
بر مطالب و دسته بندی خوب آنها که به کمک نقشه کشی ذهنی اتفاق افتاده
بود باعث شد که در نهایت با نمره 19 پایان نامه اش مورد قبول قرار بگیرد.
این تکنیک چه کاربردهای دیگری دارد؟
علاوه بر مطالبی که گفتیم، نقشه کشی ذهنی به شما در زمینه های دیگری نیز کمک خواهد کرد. به طور کلی می توان این استفاده ها را به سه دسته تقسیم بندی کرد:
- پیشبرد و برنامه ریزی اهداف کاری به کمک نقشه ذهنی
- طراحی نقشه ذهنی برای تحصیل
- مدیریت زندگی شخصی به کمک نقشه کشی ذهنی
پیشبرد و برنامه ریزی اهداف کاری
نمونه های زیادی از افراد وجود دارند که به کمک نقشه ذهنی توانسته اند در کار خودشان تحول ایجاد کنند. برای مثال من همیشه برای طراحی دوره ها از نقشه کشی ذهنی استفاده می کنم. همچنین بسیاری از افراد دارای کشب و کارهای مختلف هم برنامه فروش خود را در قالب یک نقشه ذهنی رسم می کنند و بر طبق آن در بازار عمل می کنند. جالب است بدانید بسیاری از مدیران برای طراحی جلسات مختلف در محیط کار، از نقشه کشی ذهنی استفاده می کنند. دسته بندی یافته های تحقیقات هم می تواند به راحتی در قالب یک نقشه ذهنی انجام شود.
بگذارید یک نمونه موفق از استفاده از نقشه ذهنی را برای تان مثال بزنم.
من دوستی داشتم که به شدت به دنبال یک شغل خوب بود اما اکثر مواقع
در مصاحبه ها رد می شد. دلیل اصلی آن هم نه کمبود اعتماد به نفس بود و
نه نداشتن مهارت. مشکل او تنها ناتوانی اش در دسته بندی کردن مطالبی بود
که قرار بود در آن مصاحبه به زبان بیاورد. وقتی این موضوع را فهمیدم به او یک
کتاب در مورد نقشه کشی ذهنی هدیه دادم، او هم به دلیل تسلطی که بر زبان
انگلیسی داشت آن را خیلی زود مطالعه کرد. جالب است بدانید استفاده از نقشه
کشی ذهنی برای مصاحبه باعث شد او در یک شرکت معتبر استخدام شود و حالا
3 سال است که در آنجا مشغول به کار است.
طراحی نقشه ذهنی برای تحصیل
قبلا از اهمیت استفاده از نقشه ذهنی برای درس خواندن صحبت کردیم و به شما گفتیم که تا چه اندازه در یادگیری شما موثر است. حالا جالب است بدانید که نقشه کشی ذهنی به سبب اینکه رنگهای مختلفی در آن وجود دارد، می تواند حتی باعث تقویت حافظه برای درس خواندن هم شود. مغز ما در به خاطر سپردن تصاویر بهتر از متن عمل می کند، به همین علت هم می تواند نقشه های ذهنی را بهتر به خاطر بسپارد.
علاوه بر آن بد نیست بدانید از نقشه کشی ذهنی می توانید برای یادگیری
زبان های جدید هم استفاده کنید. شما می توانید بخش های مرتبط به هر
زبان مثل گرامر را به کمک شاخه های مختلف به آن وصل کنید و سپس جزئیات
مربوط به هر قاعده و قانون را به آنها اضافه کنید. همچنین برای خلاصه کردن درس
ادبیات، مثل بخش آثار ادبی و بزرگان هم از این روش فوق العاده استفاده کنید.
در نهایت هم اگر قرار است متنی بنویسید، می توانید مطالبی را که قرار است در
آن بگنجانید و ترتیب گفتن آن ها را به کمک طراحی یک نقشه ذهنی مشخص کنید.
مدیریت زندگی شخصی به کمک نقشه کشی ذهنی
حالا که می دانید نقشه ذهنی چیست ، بد نیست بدانید که از آن می توانید در زندگی شخصی تان هم بهره ببرید. مهمترین نمونه استفاده از نقشه ذهنی در زندگی شخصی، برنامه ریزی و تعیین اهداف است. شما می توانید برای هر کدام از اهداف تان یک نقشه ذهنی طراحی کنید و در ان تمام مراحلی که برای رسیدن به آن باید پشت سر بگذارید را پیش بینی کنید. این کار به شما کمک می کند که هم طرحی کلی از هرکاری که قرار است انجام دهید داشته باشید، هم در هنگام مواجهه با هر مشکلی به راحتی بتوانید آن را حل کنید. نمونه دیگر استفاده از نقشه ذهنی در زندگی شخصی هم برنامه ریزی مالی است. شما به کمک نقشه ذهنی می توانید تا حد زیاید مخارج ماه آینده خود را برنامه ریزی و دسته بندی نمایید.
تاثیر نقشه کشی ذهنی بر روی مغز
نقشه های ذهنی علاوه بر تاثیری که بر روی زندگی شما دارند، می توانند بر روی مغز شما هم تاثیرات مثبتی بگذارند. اولین تاثیر مثبت نقشه کشی ذهنی بر روی مغز، افزایش خلاقیت شماست. زمانی که در حال کشیدن یک نقشه ذهنی هستید، سعی کنید هم از لحاظ ظاهری آن را زیبا بکشید و هم از لحاظ محتوا، محتوای غنی و کاربردی در آن قرار دهید. انجام همزمان این دو کار نیازمند تمرکز زیادی است، پس می توان گفت که طراحی نقشه ذهنی می تواند موجب افزایش تمرکز و دقت شود.
از طرفی طراحی کردن نقشه های ذهنی باعث افزایش قدرت تجزیه و تحلیل مطالب در مغز شما خواهد شد. نقشه کشی نیازمند آن است که مدام به دنبال روابط بین نکات و اولویت بندی آن ها باشید. همین موضوع به مرور زمان باعث تقویت قوه تحلیلی مغز شما می شود و در نهایت باعث می شود که شما تفکر نقاد را به صورت ناخودآگاه بیاموزید. داشتن تفکر نقاد می تواند در تمام زمینه های زندگی از جمله تصمیم گیری و هدف گذاری به شما کمک کند.
نمونه کتاب نقشه کشی ذهنی
نمونه کتاب های کمی از افراد معروفی مثل تونی بوزان درباره نقشه کشی ذهنی
در بازار موجود است و حتی اهمین تعداد کم هم معمولا به زبان انگلیسی اند. اما
مشکلی که اکثر این کتاب های نقشه ذهنی دارند این است که اغلب آن ها تمام
مطالب را تنها به صورت تئوری توضیح داده اند و هیچ بستر مناسبی برای یادگیری بهتر
و ملموس تر در آنها یافت نمی شود. در حالی که برای مثال ما در دوره های هوش برتر
ایرانیان به شما یاد می دهیم که چگونه از این روش به خوبی استفاده کنید و تاثیرات
شگفت انگیز آن را ببینید. اما اگر کسی همچنان با کتاب نقشه ذهنی ارتباط بیشتری برقرار می کند،
بدون شک کتاب نقشه کشی ذهنی تونی بوزان بهترین انتخاب برای اوست.
سخن پایانی
همانطور که دیدید نقشه کشی ذهنی یک روش بسیار مفید برای تمام کسانی است که میخواهند اطلاعات زیادی را تنها در یک برگ کاغذ دسته بندی و خلاصه کنند. دانستیم که این روش به درد چه کسانی میخورد، چگونه می توان از آن استفاده کرد و همچنین چرا باید از آن استفاده کنیم. اما اگر هر سوال دیگری راجع به نقشه کشی ذهنی دارید، می توانید در بخش نظرات آن را بپرسید تا به آن ها پاسخ دهیم.
