بهترین تکنیک برای مطالعه متون حفظی چیست؟

با نزدیک شدن به فصل امتحانات، با کوهی از مطالب حفظ کردنی رو به رو می‌شوید، درست است؟ مطمئنا تمام معلمان به شما گوشزد می‌کنند که در طول ترم، مطالعه متون حفظی را فراموش نکنید تا شب امتحان «کاسه چه کنم چه کنم» دست نگیرید!

برای مطالعه متون حفظی، باید بدانید که چگونه از حافظه خود به خوبی استفاده کنید. البته مهم است که بدانید چگونه مفهومی درس بخوانید. شما باید موضوعاتی که مطالعه می‌کنید را درک کنید؛ زیرا در غیر اینصورت نمی‌توانید عملکرد خوبی داشته باشید.

خوشبختانه تکنیک‌های زیادی وجود دارد که به شما در مطالعه متون حفظی کمک می‌کند. در این مقاله 23 مورد از بهترین تکنیک‌ها برای شما آورده شده است. درحالیکه که برای امتحان بعدی خود آماده می‌شوید، از آنها استفاده کنید!

از تصاویر استفاده کنید

مغز انسان تصاویر را سریعتر از کلمات پردازش می‌کند. در واقع 90 درصد اطلاعاتی که مغز ما پردازش می‌کند، بصری است. ما همچنین اطلاعات بصری را 60 هزار برابر سریعتر از کلمات پردازش می‌کنیم. بنابراین جای تعجب نیست که تصاویر را بهتر از کلمات به خاطر بسپاریم.

هرچه تصویر مضحک‌تر باشد، به خاطر سپردن آن آسان‌تر خواهد بود. تصاویر یک تکنیک قدرتمند برای مطالعه متون حفظی هستند؛ زیرابه شما این امکان را می‌دهند که نه تنها زمان کمتری را برای مطالعه کلی صرف ‌کنید؛ بلکه اطلاعات بیشتری را حفظ کنید. مطلبی که می‌خواهید به خاطر بسپارید را به تصویر تبدیل کنید. البته نه هر تصویری! سعی کنید تصویر را خنده‌دار یا اغراق‌آمیز کنید.

مثلا می‌خواهید حفظ کنید که کاتیون‌ها یون‌هایی با بار مثبت و آنیون‌ها یون‌هایی با بار منفی هستند. شما می‌توانید یک گربه (کت) را تصور کنید و به این واقعیت فکر کنید که گربه‌ها پنجه دارند. «پنجه» شما را به یاد «مثبت» می‌اندازد؛ بنابراین کاتیون‌ها بار مثبت دارند.

کلمه «آنیون» به نوعی شبیه «پیاز» است و پیاز می‌تواند شما را به گریه بیندازد. گریه به طور کلی یک رویداد منفی در نظر گرفته می‌شود؛ بنابراین آنیون‌ها دارای بار منفی هستند. اجازه دهید یک مثال دیگر بزنیم.

فرض کنید می‌خواهید به یاد داشته باشید که نیل آرمسترانگ اولین انسانی بود که قدم بر ماه گذاشت. برای یادآوری کلمه «آرمسترانگ» می‌توانید مردی را تصور کنید که روی ماه راه می‌رود و در بازوی عضلانی خود یک میخ فرو‌ کرده است.

داستان بسازید

داستان‌سازی یکی دیگر از تکنیک‌های مطالعه متون حفظی است. داستان باید درباره مطالبی باشد که می‌خواهید به خاطر بسپارید. مثلا شما سعی دارید فرمول انرژی پتانسیل گرانشی را حفظ کنید (P.E. = mgh). می‌توانید داستانی بسازید که در آن به همراه مادر (m)، یک گوزن (g) و همسایه (h)، یک مشت پسته (PE) می‌خورید!

مطالب را به هم ربط دهید

تحقیقات نشان می‌دهد که اگر بتوانید مطالب جدید را به چیزی که قبلا فهمیده‌اید ربط دهید، مطالعه متون حفظی آسان‌تر می‌شود. برای مثال اگر می‌خواهید مطالب مربوط به برق را یاد بگیرید، می‌توانید برق را به آب (که هر چیزی که از قبل بلد هستید) ربط دهید و از این مقیاس‌ها استفاده کنید:

• شارژ = آب در مخزن آب
• جریان = جریان آب
• ولتاژ = فشار آب

البته این قیاس درست نیست؛ اما به شما کمک می‌کند تا مفاهیم مربوط به برق را سریعتر یاد بگیرید. یک مثال دیگر: برای مطالعه متون حفظی درباره روم باستان، می‌توانید از چیزهایی که از قبل درمورد یونان باستان می‌دانید استفاده کنید و به هم مرتبط کنید:

• یونانی‌ها و رومی‌ها هر دو به عنوان بخش مهمی از اقتصاد خود، کشاورزی می‌کردند.
• یونانی‌ها یونانی صحبت می‌کردند، درحالیکه رومی‌ها لاتین صحبت می‌کردند.

در مکان‌های مختلف به مطالعه متون حفظی بپردازید

خیلی‌ها معتقدند که باید تمام مطالعه خود را همیشه در یک مکان انجام دهید. دلیلش این است که باعث می‌شود به طور مؤثرتری مطالعه کنید؛ زیرا یادگیری خود را با آن مکان مرتبط می‌کنید. با این حال تحقیقات نشان می‌دهد که همیشه اینطور نیست.

در یک آزمایش روانشناسان به دانشجویان لیستی از 40 کلمه برای حفظ کردن دادند. دانش‌آموزان لیست را در دو اتاق مختلف حفظ کردند. یک اتاق بدون پنجره و به هم ریخته بود، درحالیکه اتاق دیگر مدرن بود و منظره زیبایی داشت.

دانش‌آموزان گروه دوم در مقایسه با دانش‌آموزان گروه اول، به مراتب بهتر عمل کردند؛ حتی با اینکه فهرست کلمات مشابهی را حفظ کرده بودند. سوال این است که چرا مطالعه متون حفظی در مکان‌های مختلف، یکی از عوامل موثر در یادگیری آنها است؟

مطالعه یک مطلب مشابه در محیط‌های مختلف، مغز را وادار می‌کند تا ارتباط‌های مختلفی با مطلب ایجاد کند. به عبارت دیگر، مکان‌های مختلف «داربست ذهنی» بیشتری ایجاد می‌کند که می‌توانید مطالب جدید را روی آنها «آویزان» کنید.

برای استفاده از این داربست‌ها، سعی کنید محیط مطالعه خود را تغییر دهید. بخشی از مطالعه خود را در خانه، بخشی را در مدرسه و باقی را در کتابخانه انجام دهید. البته به یاد داشته باشید برای اینکه این تکنیک کار کند، باید مطالب مشابه را در مکان‌های مختلف و چندین بار مطالعه کنید.

پس از مطالعه متون حفظی بخوابید

احتمالا می‌دانید که کم‌خوابی روی حافظه شما تأثیر منفی می‌گذارد. اگر به این فکر می‌کنید که دانش آموزان ممتاز چه کارهایی انجام می‌دهند و چگونه نمره ۲۰ می‌گیرند، مطمئنا خواب کافی یکی از آنهاست. آیا می‌دانستید که خوابیدن برای مدت کوتاهی پس از یک جلسه مطالعه، یادآوری مطالبی که به تازگی مطالعه کرده‌اید را راحت‌تر می‌کند؟

تحقیقات نشان می‌دهد دانش‌آموزانی که پس یک جلسه آموزشی چند ساعت می‌خوابند، بهتر می‌توانند آموخته‌های خود را به خاطر بسپارند. بنابراین اگر نیاز به یادگیری مطلبی دارید که دشوار است، آن را چند ساعت قبل از خواب انجام دهید.

قبل از مطالعه متون حفظی پیاده‌روی کنید

ورزش هم برای بدن و هم برای مغز مفید است. یک تحقیق نشان داد شرکت کنندگانی که قبل از مطالعه متون حفظی به مدت 15 دقیقه روی تردمیل راه می‌رفتند، بهتر می‌توانستند یک لیست 15 کلمه‌ای را به خاطر بسپارند. برای استفاده از این تکنیک، قبل از مطالعه فلش‌کارت یا حفظ تعاریف و فرمول‌ها، کمی پیاده‌روی کنید.

متون حفظی را با صدای بلند تکرار کنید

این تکنیک بر اساس تحقیقات انجام شده یک دانشگاه است. درواقع احتمال حفظ شدن اطلاعاتی که برای خودمان با صدای بلندمی‌خوانیم، بیشتر از اطلاعاتی است که فقط در سکوت خوانده‌ایم. کلماتی که با صدای بلند خوانده می‌شوند، برای مغز ما متمایزتر از کلماتی هستند که در سکوت بیان می‌شوند. این متمایز بودن به فرآیند رمزگذاری اطلاعات در حافظه ما کمک می‌کند.

قبل از حفظ کردن، مطالب را به طور کامل درک کنید

یکی از اشتباهات رایج دانش‌آموزان این است که سعی می‌کنند اطلاعات را بدون درک آن به خاطر بسپارند. این نوع یادگیری غیرمستقیم هرگز جواب نمی‌دهد. این به این دلیل است که وقتی موضوعی را متوجه نمی‌شوید، هیچ «داربست ذهنی» برای آویزان کردن اطلاعات جدید نخواهید داشت.

اجازه دهید یک مثال بزنیم. محرک جنگ جهانی اول، ترور آرشیدوک فرانتس فردیناند توسط جوانی 19 ساله به نام گاوریلو پرینسپ بود. البته که می‌توانید سعی کنید این جمله را حفظ کنید؛ اما انجام این کار دشوار خواهد بود. تصور کنید اطلاعات مرتبط زیر را نیز یاد می‌گیرید:

• آرشیدوک فرانتس فردیناند در پایتخت بوسنی ترور شد.
• بوسنی بخشی از امپراتوری اتریش-مجارستان بود.
• صربستان می‌خواست کنترلبوسنی را در دست بگیرد.
• گاوریلو پرنسیپ یک ملی گرای صرب بود.
• اتریش به این دلیل به صربستان حمله کرد که از ناسیونالیسم صرب احساس خطر می‌کرد.
• صربستان با روسیه معاهده داشت.
• اتریش با آلمان پیمان داشت.
• روسیه نیروهای خود را برای حمایت از صربستان بسیج کرد
• آلمان نیروهای خود را برای حمایت از اتریش بسیج کرد.

بله، این اطلاعات اضافی، مطلب اصلی را در چارچوب قرار می‌دهد. بدین ترتیب به شما داربست‌هایی می‌دهد تا واقعیت اصلی را به آن آویزان کنید. به یک مثال دیگر توجه کنید. فرض کنید می‌خواهید قضیه فیثاغورث را یاد بگیرید.

در مثلث قائم الزاویه، مربع وتر برابر با مجموع مربع‌های دو ضلع دیگر است. خب، به خاطر سپردن این جمله کمی دشوار است؛ اما اگر یاد بگیرید که با دانستن طول دو ضلع دیگر مثلث و با استفاده از این قضیه، می‌توانید طول ضلع سوم مثلث قائم‌الزاویه را پیدا کنید، چه؟ درواقع شما دلیل مفید بودن قضیه را متوجه خواهید شد؛ بنابراین حفظ کردن آسان‌تر است.

آنچه آموخته‌اید را به دیگران آموزش دهید

تحقیقات نشان می‌دهد وقتی افراد مطلبی را می‌آموزند و سپس آن را به دیگران آموزش می‌دهند، درک آنها به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد. بنابراین یک تکنیک موثر برای مطالعه متون حفظی این است که به دیگران آموزش دهید. انجام این کار باعث افزایش درک و حفظ مطالب می‌شود. به علاوه متوجه خواهید شد به اشتراک گذاشتن مطالب، انگیزه شما را برای مطالعه افزایش می‌دهد.

از رنگ‌ها استفاده کنید

رنگ‌ها توجه ما را به خود جلب می‌کنند و به مطالبی که مطالعه می‌کنید زمینه می‌دهند. به همین خاطر به شما کمک می‌کنند تا آن‌ها را راحت‌تر پردازش کنید. همانطور که قبلا گفتیم، مغز شما اطلاعات بصری (مانند تصاویر رنگ‌ها) را 60 هزار برابر سریعتر از متن پردازش می‌کند.

این بدان معنی است که وقتی مطالب را رنگ‌آمیزی می‌کنید، به مغز شما اجازه می‌دهد تا اطلاعات را قبل از اینکه واقعا مطالعه کنید، پردازش کند. در اینجا چند نکته برای استفاده از رنگ‌ها وجود دارد که به شما در یادگیری بهتر کمک می‌کند:

• مطالب را بعد از یادداشت برداری رنگ‌آمیزی کنید، نه در حین یادداشت‌برداری. این به این دلیل است که رنگ‌آمیزی درحین یادداشت، مطالعه را مختل می‌کند و همچنین ممکن است در انجام آن زیاده‌روی کنید.
• از هایلایت، خودکارها و برچسب‌های رنگی استفاده کنید.
• از یک رنگ ثابت برای تمام مطالب مرتبط استفاده کنید.

برای مثال، می‌توانید از سیستمی مانند این استفاده کنید:

• آبی = نکات کلیدی
• سبز = توضیحات کلیدی
• قرمز = مثال کلیدی

یا ممکن است از رنگ‌ها برای مطالب فرعی مانند زیر استفاده کنید:

• آبی = علل اصلی جنگ جهانی دوم
• سبز = رویدادهای اصلی جنگ جهانی دوم
• زرد = پیامدهای اصلی جنگ جهانی دوم

نکته: در استفاده از رنگ‌ها زیاده‌روی نکنید. اگر مقدار زیادی از مطالب شما رنگی یا برجسته باشد، گیج خواهید شد.

اطلاعاتی که می‌خواهید حفظ کنید را بنویسید

مطالعات نشان داده است که دو روز پس از شنیدن یا خواندن مطالب جدید، 60 درصد درس را فراموش می‌کنیم. با این حال اگر اطلاعات را بنویسیم، یادآوری ما به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد. انجام این کار ما را وادار می‌کند تا اطلاعات جدید را ارزیابی و دسته‌بندی کنیم.

این فرآیند به تثبیت اطلاعات جدید در حافظه ما کمک می‌کند. البته نوشتن تمام اطلاعات موجود در کتاب‌های درسی امکان‌پذیر نیست؛ زیرا زمان زیادی از شما می‌گیرد. برای همین فقط اطلاعات کلیدی، معادلات، تعاریف و غیره که باید به خاطر بسپارید را بنویسید.

جداول و نمودار رسم کنید

بسیاری از تکنیک‌های مطالعه متون حفظی که در این مقاله مورد بحث قرار گرفته‌اند، به ایجاد «داربست ذهنی» بیشتر کمک می‌کنند. این به شما امکان می‌دهد اطلاعات جدید را راحت‌تر در مغز خود ذخیره کنید و آنها را سریعتر به خاطر آورید. روش دیگر برای افزودن داربست ذهنی بیشتر، تبدیل مطالب جدید به جداول، نمودارها و اشکال هندسی است.

استفاده از تکنیک قصر ذهن

افسانه‌ها حاکی از آن است که یک شاعر یونانی به نام سیمونیدس، روش قصر ذهن (شیوه لوکی) را اختراع کرد. او در یک مهمانی شام شرکت کرده بود که ناگهان ساختمان فرو ریخت. او تنها بازمانده بود. سایر اجساد در زیر آوار له شده بودند و غیرقابل تشخیص بودند. با این حال سیمونیدس با به خاطر آوردن محل نشستن هر فرد، توانست اجساد را شناسایی کند.

او بعدا متوجه شد که این تکنیک (مرتبط کردن اطلاعات با مکان‌ها) می‌تواند برای به خاطر سپردن انواع اطلاعات مورد استفاده قرار گیرد. عجله نکنید! نحوه استفاده از تکنیک را به شما خواهیم گفت. فرض کنید فهرستی از 10 ماده غذایی دارید که می‌خواهید آن‌ها را به خاطربسپارید:

موز، شیر، روغن، ماهی، کلم بروکلی، بادام زمینی، سیب، پودر کاری، تخم مرغ، قهوه

تصور کنید که درب ورودی خانه‌تان را باز می‌کنید و متوجه می‌شوید که دستگیره در واقع یک موز است. سپس تصور کنید وقتی در را باز می‌کنید، یک عالمه شیر از خانه به بیرون می‌ریزد. از راهرو وارد آشپزخانه می‌شوید و متوجه می‌شوید که میز آشپزخانه مملو از روغن است.

سپس یک ماهی بزرگ را در سینک آشپزخانه می‌بینید. بعد از پنجره به بیرون نگاه می‌کنید و کلم بروکلی را در باغ خود می‌بینید و غیره. شما می‌توانید از این روش، برای مطالعه متون حفظی، نکاتی که می‌خواهید به خاطر بسپارید یا حتی کارهایی که باید انجام دهید استفاده کنید.

فلش کارت درست کنید

فلش کارت‌ یک وسیله محبوب برای مطالعه متون حفظی است. اگر درحال حاضر از فلش ‌کارت استفاده می‌کنید، آیا مطمئن هستید که روش درست استفاده از آنها را می‌دانید؟ در ادامه تکنیکی برای استفاده حداکثری از فلش‌کارت‌ها وجود دارد.

• در روی کارت نام مفهوم، نام فرمول یا کلمه‌ای که می‌خواهید یاد بگیرید را بنویسید.
• سپس در پشت کارت و در گوشه سمت چپ بالا، توضیح، تعریف یا معادله کامل را بنویسید.
• در گوشه سمت راست بالا، دسته یا موضوعی را که اصطلاح به آن تعلق دارد را بنویسید. 

اگر یک کلمه در ادبیات فارسی است، می‌توانید نوع کلمه آن را بنویسید؛ برای مثال اسم، فعل، صفت. اگر مفهوم یا رویدادی در درس تاریخ است، موضوع یا درسی که به آن تعلق دارد را بنویسید.

• در گوشه پایین سمت چپ، جمله یا مثالی را بنویسید که حاوی عبارت باشد.
• در گوشه سمت راست پایین، یک تصویر یا نموداری بکشید که بیانگر عبارت است. 

البته تمام مراحل ذکر شده در بالا، برای هر مطلبی قابل اجرا نیستند؛ اما این یک تمرین خوب است و تا آنجا که می‌توانید از مراحل استفاده کنید؛ زیرا این به یادگیری شما کمک می‌کند. یک مثال: فرض کنید می‌خواهید درباره عدد π در ریاضی یاد بگیرید.

• جلوی کارت «π» را بنویسید.
• پشت کارت در گوشه بالا سمت چپ، «π = 3.1416» را بنویسید.
• گوشه بالا سمت راست، «ریاضی» را بنویسید.
• پایین سمت چپ، «محیط دایره = 2πr = πd» را بنویسید.
• سمت راست پایین، نمودار یک دایره را رسم کنید و شعاع، قطر و محیط دایره را مشخص کنید.

چند نکته درباره فلش‌کارت

 وقتی در حال مطالعه هستید، یک دسته فلش‌کارت خالی کنار دست خود نگه دارید. هر بار که به اصطلاح یا مفهومی برخورد کردید که می‌خواهید آن را حفظ کنید، آن را روی فلش‌کارت یادداشت کنید. بعد از اینکه مطالعه متون حفظی تمام شد، فلش‌کارت‌ها را بردارید و مراحل ذکر شده در بالا را کامل کنید.

فلش‌کارت‌های خود را در فواصل زمانی معین و به طور مرتب مطالعه کنید. آنچه روی فلش‌کارت نوشته شده است را بخوانید و سپس ببینید که آیا می‌توانید آنچه پشت فلش‌کارت نوشته شده است را به خاطر آورید؟ با انجام این کار، متوجه می‌شوند که آیا مطالب را واقعا حفظ شده‌اید یا خیر.

استفاده از تکنیک خرد کردن

خرد کردن یک تکنیک است که با استفاده از آن، شما یک موضوع را به موضوعات فرعی یا یک لیست از موارد را به گروه‌های کوچکتر تقسیم می‌کنید. با خرد کردن، مطالعه متون حفظی و به خاطر سپردن اطلاعات آسان‌تر می‌شود. مثلا اگر می‌خواهید نام رئیس جمهورهای آمریکا را حفظ کنید، می‌توانید با تقسیم کردن تاریخ آمریکا، فهرست را خرد کنید:

• انقلاب آمریکا تا پایان جنگ داخلی
• پایان جنگ داخلی تا شروع جنگ جهانی اول
• شروع جنگ جهانی اول تا پایان جنگ جهانی دوم
• دوران جنگ سرد
• دوران پس از جنگ سرد

تا حد امکان از حواس پنج‌گانه خود استفاده کنید

آیا تا به حال با بویی برخورد کرده‌اید یا آهنگی را شنیده‌اید که شما را چند سال پیش به جای دیگری ببرد؟ اگر چنین است، متوجه خواهید شد که حواس شما نقش کلیدی را در یادآوری خاطرات بازی می‌کنند.

هنگام مطالعه متون حفظی هرچه حواس بیشتری را درگیر کنید، اطلاعات را بهتر به خاطر خواهید آورد. مثلا می‌توانید در طول مطالعه، موسیقی کلاسیک و آرام‌بخش پخش کنید؛ زیرا این کار یادگیری را بهبود می‌بخشد.

مطالب را مدام مرور کنید

مطالعات نشان داده‌ است که تکرار مداوم، باعث می‌شود اطلاعات بیشتری در حافظه بلندمدت ذخیره شود. برای اجرای این تکنیک سعی کنید یک مطلب را در جلسات کوتاه و پی‌درپی‌، مدام مطالعه کنید. برای مثال می‌توانید اولین مرور را یک روز پس از یادگیری مطالب جدید انجام دهید، سپس سه روز بعد، یک هفته بعد، سه هفته بعد و غیره. این کار ممکن است خسته‌کننده به نظر برسد؛ اما در دراز مدت باعث صرفه‌جویی در ساعات مطالعه می‌شود!

خلاصه تکنیک‌های مطالعه متون حفظی

تحقیقات به ما می‌گوید که اگر مطالب را در عرض 24 ساعت پس از یادگیری مرور کنیم، احتمال اینکه در درازمدت آن را به خاطر بسپاریم بسیار بیشتر است. از طرفی هر دانش‌آموزی باید تکنیک‌هایی را برای حفظ کردن و تقویت حافظه انتخاب کند که متناسب با سبک یادگیری خود باشد.

• مرتب‌سازی اطلاعات: می‌توانید براساس تاریخ‌ها، افراد، فرمول‌ها و غیره مطالب را گروه‌بندی کنید.
• بررسی مکرر: اگر در مطالعه متون حفظی مشکل دارید، باید هر روز مطالب را مرور کوچک کنید.
• از طنز یا اغراق استفاده کنید: درباره آنچه باید حفظ شود، یک چیز خنده‌دار یا اغراق آمیز بسازید.
• حواس را کشف کنید: سعی کنید اطلاعات را به صورت بصری، شفاهی یا با حرکت یاد بگیرید و بفهمید کدام حس برای شما بهتر عمل می‌کند. برخی از افراد به ترکیب دو یا چند حس نیاز دارند.
• وسایل کمکی بسازید: برای کمک به حافظه، تصاویر یا شخصیت‌های کارتونی، نمودارها، جداول، نمودارها، خطوط زمانی و غیره بکشید. به تصاویر، نمودارها و… در کتاب‌های درسی توجه کنید.
• با صدای بلند تمرین کنید: همراه با فردی دیگر مطالعه کنید یا از ضبط صوت استفاده کنید تا مطالبی که باید حفظ کنید را با صدای بلند بخوانید.
• فعالیت کنید: قدم زدن، پریدن، پرتاب توپ یا نوشتن، حافظه را تقویت می‌کند. تایپ یا بازنویسی یادداشت‌ها نیز برای افرادی که نیاز به یادگیری حرکتی دارند بسیار موثر است.