اختلال یادگیری یک مشکل عصبی است که بر اساس تستهای خواندن، نوشتن و محاسبه در ریاضیات شناخته میشود. کودکان دارای اختلال یادگیری میتوانند بسیار باهوش و البته بازیگوش باشند؛ اما در درک اطلاعات و حرفهای والدین و معلمان خود، دارای مشکل باشند.
ناتوانی یادگیری از جمله مشکلات درمانی است که نیاز به مشاوره حتمی درمانگر در کودکی دارد؛ در غیر این صورت این اختلال در بزرگسالی نیز همراه شما یا فرزندتان خواهد بود. به گفته برخی پزشکان و درمانگران، اختلالات یادگیری کاملا و تماما قابل درمان نیستند و تنها باید با افزایش مهارتهای فردی و ایجاد فضای مناسب برای کودک، از پیشروی آن جلوگیری کرد.
در این مقاله با ماهیت اصلی اختلال یادگیری (Learning Disability) و علائم آن آشنا میشوید؛ همچنین پس از ارزیابی اختلال یادگیری با شرایط خود یا فرزندتان، میتوانید درباره انواع اختلال یادگیری و روشهای درمان آن بخوانید.
اختلال یادگیری چیست؟
اختلال یادگیری یک بیماری نوروژنیک (دارای ریشه عصبی) است؛ که باعث میشود مغز انسان در دریافت، ارسال و پردازش اطلاعات با مشکل مواجه شود. کودک دارای ناتوانی یادگیری، معمولا در خواندن، نوشتن، حل مسائل ریاضی و درک کلی مشکل دارد.
از نگاه روانشناسی میتوانیم اختلال یا ناتوانی یادگیری را به صورت زیر معنا کنیم:
ناتوانی یادگیری شامل نوعی از اختلال در یک یا چند پروسه روانشناختی میباشد که تمام یا بخشی از قوای درک، گفتار و نوشتار را درگیر میکند. این اختلال در ابتدای کودکی با بروز مشکلاتی در گوش دادن، صحبت کردن، خواندن، املا یا حل مسائل محاسباتی و مفهومی خود را نشان میدهد.
اختلالات یادگیری چه علائمی دارند؟
به طور کلی اولین افرادی که متوجه بروز اختلال یادگیری در کودکان میشوند پدر یا مادری هستند که بیشتر در انجام تکالیف و مسئولیت دادن به کودک فعالاند. مرحله دوم معلم دانش آموز میتواند متوجه بروز مشکلاتی شود و در صورت امکان با مشاور و معاون مدرسه در ارتباط بگذارد. در آخرین و مهمترین مرحله، تشخیص علائم و نظر قطعی در مورد Learning Disability باید توسط دکتر روانشناس انجام شود.
در این بخش به برخی علائم رایج ناتوانی یادگیری اشاره کردیم:
- داشتن دایره لغات کم
- توجه کم و حافظه ضعیف
- مشکل در خواندن و درک مطلب
- مشکل در تمرکز و پیروی از دستورالعملها
- توانایی کم یا ضعیف در نوشتن متنهای تکرارشده
- مشکل در یادگیری الفبا، املای کلمات و ترتیب اعداد
- در برخی موارد هماهنگ نبودن دست و چشم یا بدن هنگام انجام فعالیتی
اختلال یادگیری از چه سنی ارزیابی می شود؟
به طور معمول اختلالات این چنینی از سنین 5 الی 6 سالگی شروع میشود و تا سنین نوجوانی میتواند خود را نشان دهد؛ اما در مواردی حتی میتوان شاهد بروز اختلال یادگیری در سنین بزرگسالی هم بود. در دو بخش زیر برخی از نشانههای اختلال یادگیری شایع را آوردهایم.
تنها باید توجه داشته باشید که برخی از این موارد به صورت مقطعی در کودکان رایج هستند. به همین علت باید تشخیص نهایی و ارائه راه حل درمان را به عهده دکتر روانشناس بگذارید تا از بروز هر آسیب سهلانگارانهای به عزیزان خود جلوگیری کنید. اگر شما هم با مشکل عدم تمرکز در نوجوانان مواجه شدید، این مقاله را در بخش افزایش تمرکز و دقت از دست ندهید.
اختلال یادگیری در کودکان
ناتوانی یادگیری کودکان 5 تا 9 ساله میتواند نشانههایی مثل مشکل تلفظ کلمات، یادگیری رنگ، اشکال، اعداد و الفبا داشته باشد. همچنین در برخی کارهای روزمره میتوانید به یادگیری روتینها، بستن دکمه، زیپ و بند کفش توجه کنید!
در کودکان دبستانی هم مواردی مانند کند بودن در یادگیری مهارتهای جدید یا اشتباههای تکراری در املای کلمات نشان از اختلال یادگیری بدهند. گاها میتوان با بررسی روش و تکنیکهای مرور دروس و یادگیری بیشتر، این مهارتها را ارتقا داد.
هنگامی که کودک به سنین نوجوانی تا 13 سال میرسد، دارای مشکل در درک مطلب، رعایت مهارتهای انضباطی و حل سوالات تشریحی میگردد. حتی اختلال یادگیری در مسائل سادهای مثل داشتن دست خط بد و اتاق خواب و میز نامنظم هم اثر خود را نشان میدهد.
اختلال یادگیری در بزرگسالان
بزرگسالان ممکن است با احتمال بالایی از اختلالات خود بیخبر باشند و تاثیر آن را به شکل عزت نفس پایین در زندگی خود ببینند. نتیجه همچین مواردی میتواند منجر به بروز مسائل عاطفی و افسردگی شود. اگر فرد بزرگسالی با مشکلات حافظه، آهسته صحبت کردن، هماهنگی ذهنی، درک اطلاعات و مفاهیمی مثل زمان و جهت در ارتباط باشد، به احتمال زیاد درگیر ناتوانی یادگیری است.
اگر نگران هستید که خودتان یا شخصی نزدیک به شما، درگیر اختلال یادگیری است، باید آن را با پزشک روانشناس در میان بگذارید و حتما طبق دستورالعملهای او عمل کنید. همچنین در صورت نیاز پزشک میتواند شما را به متخصص ارجاع دهد تا با ارزیابی عملکرد فکری و رفتاری شما، اختلال دقیق را تشخیص دهد.
انواع اختلال یادگیری خاص
اختلال یادگیری دارای انواع مختلفی است؛ زیرا میتواند دلایل بسیار متعدد و ریشهای داشته باشد. شناخت انواع آن به ما کمک میکند تا در یافتن شیوه درمان کمک بیشتری به مشاور یا روانپزشک برسانیم و دوره درمان را کوتاهتر کنیم. در این بخش به معرفی چند اختلال اصلی LD میپردازیم و شما را با ویژگیها و نشانههای آن آشنا میکنیم.
نارساخوانی – اختلال یادگیری خواندن (Dyslexia)
نارساخوانی از مهمترین انواع ناتوانی یادگیری است که با وجود مشکلات اساسی در خواندن و درک رابطه بین صدا، حروف و کلمات همراه است. حدود 85 درصد افراد مبتلا به learning disability، دارای ناتوانی خواندن یا همان نارساخوانی هستند. از علائم آن میتوان به بروز ایراد در تشخیص حروف و کلمات، درک کلمات، سرعت خواندن و روانخوانی اشاره کرد.
در نوشتار افزایش سرعت مغز با راهکارهای موثر و ثابتشده دیگران آشنا میشوید و میتوانید از این موارد برای افزایش مهارت فرزند و بزرگسالان استفاده کنید.
اختلال یادگیری نوشتن (Dysgraphia)
ناتوانی در نوشتن یا دیس گرافی نوعی از ناتوانی یادگیری است که منجر به وجود مشکل در نوشتن افکار فرد یا حتی دست خط ضعیف و بد میشود. جدول زیر، علائم جداگانهای از اختلال یادگیری خواندن و نوشتن را نشان میدهد؛ که تشخیص حدودی را برای شما آسانتر میکند.
علائم اختلال خواندن | علائم اختلال نوشتن |
کند خوانی یا بروز مشکل حین خواندن | ایراد املایی حروف و کلمات |
عدم تشخیص حروف و کلمات تکرارشده | کمبود انسجام جملات در یک متن |
مشکل در درک کلمه و جمله خواندهشده | وجود نامرتبی و ناپیوستگی در نوشتار |
ناتوانی در استفاده از لغات عمومی | تکرار متعدد اشتباهات نوشتاری در یک متن |
اختلال یادگیری ریاضی (Dyscalculia)
از آنجایی که ریاضی درسی مفهومی و ادراکی و در عین حال نیازمند قدرت تحلیل و محاسبه میباشد، برخی والدین یا معلمان دیرتر متوجه بروز این نوع از ناتوانی میگردند. اگر کودک شما در درک معنای اعداد و استفاده از اصول ریاضی برای حل سوال مشکل دارد، بهتر است به مشاور مراجعه کنید. لازم به ذکر است که بسیاری از اختلالات یادگیری نیاز به ارائه راهحل سریع و مطمئن دارند و به مرور زمان رفع نمیشوند!
اختلال یادگیری مهارت حرکتی (Dyspraxia)
گاها ممکن است متوجه وجود مشکلاتی مثل ناتوانی در بستن دکمه پیراهن یا بستن زیپ لباس شوید. این اختلالات از نوع دیسپراکسی یا حرکتی هستند؛ که نشان از مشکلات حرکتی و هماهنگی اعضای بدن دارد. شاید برای والدین اعمالی مثل دویدن، پریدن یا بریدن چیزی اصلا سخت و چالشی نباشد؛ اما هنگامی که کودک در این موارد مشکل دارد، بهتر است با مشاور در ارتباط باشد.
اختلال یادگیری زبان – آفازی (Aphasia) و دیس فازی (Dysphasia)
اختلالات آفازی و دیس فازی مربوط به توانایی درک زبان گفتاری میباشد و جالب است بدانید که علائم مشابهی دارند. طبق گفته برخی منابع روانشناختی، آفازی حالت شدیدتری از اختلال LD است. در حالت آفازی فرد تمام توانایی گفتار و درک خود را از دست میدهد؛ اما در حالت دیس فازی فقط اندکی اختلالات زبانی مشاهده میشوند.
شما عزیزان میتوانید با مراجعه به مقاله نکات مهم در یادگیری زبان جدید با چالشها و توصیههای دیگران آشنا شوید.
تشخیص ناتوانی در یادگیری
تا بحال حتما اطلاعات کلی مناسبی در مورد اختلال LD دریافتید؛ اما باید بدانید که تمام اینها برای تشخیص اصلی و قطعی بیماری کافی نیستند. اختلالهای یادگیری خاص ابتدا باید توسط روانشناس یا روانپزشک بر اساس تاریخچه پزشکی، آموزشی و خانوادگی فرد و همینطور تستهای آزمایشی تعیین شوند. حتی گاها ممکن است از معلمان کودک خود نیز در این باره اطلاعاتی کسب کنید و به پزشک بدهید.
در واقع عوامل زیادی مانند روند تکامل فردی و رشد کودک نیز میتوانند در تست و تشخیص اختلال یادگیری موثر باشند.
نحوه درمان مشکلات و اختلالات یادگیری
لطفا در نظر بگیرید که گزینه های درمانی متعدد و البته بروزی در این زمینه وجود دارد و باید نسبت به اجرای آن آگاهی کامل داشت. در این بخش تنها مواردی از گزینههای درمان اختلال یادگیری را عنوان میکنیم که باید توسط پزشک روانشناس یا روانپزشک عنوان و توصیه شوند. همچنین برخی موارد ممکن است از طرف مدرسه و مشاوران فردی پیشنهاد شوند.
برنامه آموزش فردی (Individualized Education Program)
جالب است بدانید که تمام مدارس دولتی در آمریکا ملزم به ارائه برنامه آموزش فردی یا همان IEP برای دانش آموزان دارای اختلال یادگیری هستند. در این برنامه استراتژیهایی برای حمایت و درمان و افزایش مهارتهای فردی هر کودک ارائه میشود. متاسفانه در معدود مدارسی میتوان درمان و افزایش مهارتهای غیرتحصیلی را به عهده مدارس و معلمان و مشاوران مدرسه گذاشت.
کاردرمانی
کاردرمانی از جمله فعالیتهایی است که در راستای افزایش بهداشت روان عمل میکند. این تمرین، به تمام کودکانی که دارای اختلالات مختلف در نوشتن، گفتار، خواندن و درک مطلب هستند کمک میکند؛ تا نقاط قوتی در ذهن خود ایجاد کنند. حتی مهارتهای حرکتی کودک و مهارتهای زبانی با این روند افزایش پیدا میکند.
مصرف دارو
گاهی ممکن است اختلالاتی مثل کمبود توجه یا بیش فعالی موجب ایجاد اختلال LD در کودک شود. در چنین مواقعی به تشخیص روانپزشک داروهایی برای کاهش افسردگی و اضطراب تجویز میشوند تا تواناییهای کودک یا بزرگسال بهبود پیدا کند.
تمرینات مکمل
در مواردی که اختلال LD به سرعت شناسایی میشوند یا در مواردی که در کنار درمان اصلی، به تمرینات مکمل نیاز باشد، از فعالیتهای جزئی استفاده میشود. برای مثال موارد سادهای مانند تغییر رژیم غذایی، استفاده از مولتی ویتامینها، تمرینات چشمی و هماهنگی اعضا، نوروفیدبک و دیگر تمرینات، جزو دسته فعالیتهای مکمل درمان اختلال یادگیری قرار میگیرند.
درمان ناتوانی یادگیری چقدر طول می کشد؟
در حقیقت درمانهای روانشناختی بر اساس وضعیت فعلی کودک یا یکی از افراد بزرگسال نزدیک به شما، تعیین میشود. اختلالی که در کودکی درمان نشده و به بزرگسالی کشیده شده است، قطعا نیازمند وقت و توجه بیشتری است.
برای کودکان میتوان گفت که در طول زمان با وجود پیشرفت، کم کم از حجم تمرینات و دورهها کاسته میشود؛ اما اگر پیشرفتی دیده نشود، نیازمند تمرینات مکمل یا شاخههای دیگر درمان هستید. یکی از کارهایی که به عهده والدین است تا دوره درمان را کوتاهتر کنند، تشویق و افزایش اعتماد بنفس او میباشد. مجموعهای از مهارتهای والدین و مشاور و معلمان میتواند راهگشای این چالش باشد.
تاثیر ناتوانی یادگیری در روحیه کودک
در برخی موارد این کودکان از قبل دارای مقداری اضطراب و کمبود اعتماد بنفس بودهاند. در نتیجه باید با ملاحظه و مهربانی خاصی با آنها برخورد کنید که تا کنون نکردهاید! شما میتوانید با کمی شور و انگیزه و دادن اشتیاق و عزت نفس به کودک، راه یک ساله را یک شبه طی کنید.
توجه داشته باشید که کودک شما در محیط آموزشی احساس ضعف و ناتوانی میکند و اگر این حس را در محیط خانواده هم تجربه کند،شاید دیگر نتواند مانند افراد دیگر موقعیتهای عالی زندگی خود را حفظ کند. توصیه میکنیم که دستورالعملهای مشاور را جدی بگیرید و با ملایمت پیش بروید.
راهنمای اختلال یادگیری ال ای
ممکن است والدین کودک هنگام تلاش برای رفع مشکل، دچار ناامیدی شوند؛ اما تنها با کسب اطلاعات بیشتر در مورد اختلال یادگیری ال دی و نحوه اثرگذاری آن روی رفتار کودک، میتوانید بزرگترین امید او باشید. در این مسیر قطعا با چالشهای زیادی در خانه و مدرسه مواجه هستید که ممکن است مدیریت اوضاع را برای والدین سختتر کند.
پیشنهاد میکنیم با والدینی که این شرایط را گذراندهاند صحبت کنید تا هم از تجربیات بهره ببرید و هم یک حمایت عاطفی واقعی داشته باشید. مجموعه هوش برتر ایرانیان پاسخگوی سوالات شما عزیزان خواهد بود. در هوش برتر میتوانید راهکارهای مطالعه با سرعت بالا و تمرکز کافی را آموزش ببینید و از آن در ارتباط با فرزندان خود استفاده کنید.