عباس معروفی؛ زندگینامه، آثار، فعالیت ها و درگذشت

اگر اهل کتاب خواندن باشید، بدون شک با شنیدن نام عباس معروفی به یاد شاهکار جاودانه او یعنی سمفونی مردگان می‌افتید. معروفی یکی از نویسندگان بزرگ و در عین حال جنجالی معاصر ایران است که آثارش در بین مردم طرفداران بسیاری دارند. درگذشت عباس معروفی بهانه ای شد تا با هم زندگینامه ، آثار و فعالیت های سیاسی اجتماعی او را بررسی کنیم.

همچنین بخوانید: هوشنگ ابتهاج ؛ زندگینامه ، آثار و درگذشت سایه

عباس معروفی کیست؟

معروفی یک از مشهورترین رمان‌نویس‌های فارسی عصر ما است. او در کنار نگارش رمان، نمایشنامه‌نویسی و روزنامه‌نگاری هم می‌کرد و اشعاری هم از وی به جا مانده است. عمده محبوبیت و شهرت او به خاطر رمان سمفونی مردگان است. سبک روایی خاص عباس معروفی در بیشتر رمان‌ها و قصه‌هایش باعث محبوبیت او در بین افراد کتابخوان ایرانی شده است.

زندگینامه عباس معروفی

عباس معروفی در 27 اردیبهشت ماه 1336 در تهران به دنیا آمد. او پس از آنکه دیپلم ریاضی خود را گرفت، در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و در رشته ادبیات دراماتیک مشغول به تحصیل شد. پس از فارغ التحصیل شدن هم بیش از ده سال در مقطع دبیرستان معلم ادبیات بود.

اولین اثر ادبی او یک مجموعه داستان با نام روبروی آفتاب بود. این کتاب در سال 1359 منتشر شد. نقطه اوج کاری او اما سال 1366 بود. زمانی که او در طول حدود سه سال و نیم و به عنوان مدیر اجراهای صحنه‌ای، مدیر ارکستر سمفونیک تهران، و مدیر روابط عمومی، توانست بیش از 500 کنسرت موسیقی از هنرمندان سراسر ایران را به اجرا در بیاورد. او در همین دوران مجله موسیقی آهنگ را هم به عنوان سردبیر منتشر کرد.

 معروفی در سال 1369 هم مجله ادبی گردون را تاسیس کرد و خودش هم سردبیری آن را به عهده گرفت. او در این مجله به لزوم دوباره تشکیل کانون نویسندگان ایرانی هم تاکید کرد. گردون خیلی زود توقیف شد و معروفی هم مدتی بعد برای همیشه ایران را ترک کرد.

مهاجرت و زندگی شخصی

معروفی پس از ترک ایران ابتدا به پاکستان مهاجرت کرد. اما مدتی بعد به آلمان رفت و تا پایان عمرش در آلمان زندگی می‌کرد. او ابتدا از بورس خانه هاینریش بل استفاده می‌کرد و پس از آن هم یک سال به عنوان مدیر این خانه در آن مشغول به کار شد. مدتی بعد، او به عنوان مدیر پذیرش در یکی از هتل‌های آلمان مشغول به کار شد. سرانجام عباس معروفی خانه هنر و ادبیات هدایت را که بزرگترین کتابفروشی ایرانی در اروپا است تاسیس کرد. او در ادامه سال‌های حیات خود در این کتابخانه که در خیابان کانت برلین قرار داشت مشغول به کار کتابفروشی بود.

معروفی همچنین کلاس‌های داستان نویسی و نشر گردون را هم در آلمان برقرار کرد. این نشر تا کنون بسیاری از کتاب های ممنوع در ایران را منتشر کرده است.

همسر عباس معروفی

اکرم ایوبی همسر عباس معروفی است. او فارغ‌التحصیل آکادمی هنر آلمان در رشته نقاشی است. او علاوه بر برگزاری نمایشگاه‌های نقاشی، به تدریس و برگزاری کلاس‌های آموزشی هم مشغول است. ایوبی حتی سه کتاب هم منتشر کرده است. حاصل ازدواج عباس معروفی و اکرم ایوبی یک دختر است.

بیماری و درگذشت عباس معروفی

روز یکم شهریور ماه 1399 بود که معروفی با انتشار پستی در اینستاگرام، از ابتلای خودش به سرطان گفت. او در کپشن این پست می‌نویسد:

سیمین دانشور به من گفت: “غصه یعنی سرطان! غصه نخوری یکوقت، معروفی!“
و من غصه خوردم.
اینجا در بیمارستان شریته برلین، حالا یازده جراحی را پشت سر گذاشته‌ام، از دوشنبه وارد مرحله‌ی پرتو درمانی می‌شوم؛ در تونلی تاریک به نقطه‌های روشنی فکر می‌کنم که اگر برخیزم، هفت کتاب نیمه‌کاره‌ام را تمام کنم و باز چند تا درخت بکارم.
هفت جراح و متخصص زبده عمل جراحی را انجام دادند. جراح فک و دهان گفت: “بدن شما چهل ساله است، هیچ بیماری و خللی در تن شما نیست؛ سرطان لنفاوی هم یک بدبیاری بوده. پش گِهبت“
گفتم: “در طب ایرانی به این بدبیاری می‌گویند غمباد.“
خندید.

در این مدت او بارها از روند مبارزه و پیشرفت بیماری خود گفت. تا اینکه در روز دهم شهریور سال 1401،سمفونی مردگان این بار برای عباس معروفی نواخته شد. آن هم جایی به دور از وطن، درست مانند هوشنگ ابتهاج در آلمان.

فعالیت های سیاسی – اجتماعی عباس معروفی

جالب است بدانید عباس معروفی فعالیت ادبی خودش را زیر نظر هوشنگ گلشیری و محمدعلی سپانلو آغاز کرد. بعد از انقلاب در سال 1360 که کانون نویسندگان ایران پلمپ شد، معروفی پس از هماهنگی با شاملو، گلشیری، باقر پرهام، محمد مختاری و محمد محمدعلی، پلمپ در را شکست و اسناد کانون را به محلی امن منتقل کرد.

در سال 1373 هم معروفی به همراه احمد شاملو، هوشنگ گلشیری، رضا براهنی، سیمین دانشور، سیمین بهبهانی، حمید مصدق و بسیاری از نویسندگان و روشنفکران آن زمان بیانیه 134 نویسنده یا همان نامه ما نویسنده‌ایم را امضا کردند. آن‌ها در این نامه تقاضای آزادی اندیشه و بیان شدند . در واقع این نامه اعتراضی بود به سانسوری که در آن دوران وجود داشت.   

آثار عباس معروفی

همانطور که پیشتر هم گفتیم، عمده شهرت معروفی به خاطر رمان‌های او است. اگرچه او تعدادی از بهترین رمان های ایرانی که باید بخوانیم را نوشته است، اما رمان نویسی تنها هنر او نبوده و نیست. برای همین هم در این بخش از مقاله به سراغ بهترین کتاب ها و آثار عباسی معروفی می‌رویم.

رمان های عباس معروفی

همانطور که گفتیم دلیل اصلی شهرت عباس معروفی به دلیل رمان‌های او است. اما در بین همین رمان‌ها هم برخی از دیگری مشهورتر هستند. برای همین یکی یکی به سراغ آن‌ها می‌رویم.

سمفونی مردگان

مشهورترین و بهترین اثر عباس معروفی که نه تنها برنده جایزه ادبی سورکامپ شده است، بلکه به سه زبان آلمانی، انگلیسی و عربی هم منتشر شده است. برای همین هم حتی در فهرست بهترین کتاب هایی که باید خواند هم قرار دارد! سمفونی مردگان داستان زندگی خانواده‌ای است که هر یک نماینده قشر خاصی از جامعه هستند. در واقع معروفی با نوشتن این کتاب سعی داشته تا مشکلات روشنفکر را به تصویر بکشد. نکته جالب‌تر اینکه رمان از چند جهت و از دریچه دید چند شخصیت بازگو می‌شود.

شخصیت اصلی این کتاب آیدین نام دارد. آیدین شاعر است و بر خلاف پدر و برادرش به مطالعه علاقه‌مند است. او را می‌توانیم نماینده نسل جوان بدانیم. اورهان هم برادر کوچکتر اوست که به شدت تحت تاثیر تفکرات مذهبی و سنتی پدرش است.  

بد نیست بدانید اگرچه عباس معروفی داستان سمفونی مردگان را در اردبیل روایت می‌کند، اما خودش هیچگاه به آنجا سفر نکرده است. با این وجود تصویر او از شهر و مردمانش فوق‌العاده است. بعضی از منتقدان این اثر را مشابه رمان خشم و هیاهو از ویلیام فاکنر می‌دانند.

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:

گفته بود: “کاش آدم می‌توانست با مرگ مبارزه کند.”

گفتم: “چه جوری؟“

گفت: “جوری که نخواهد بمیرد. یک تقلای حسابی.”

گفتم: “ممکن نیست. مرگ همیشه یک جور نیست. هر دفعه شکل تازه‌ای دارد.”

سال بلوا  

 ترکیبی از دنیای اسطوره‌ها با زندگی روزمره! سال بلوا یکی از بهترین رمان ها و کتاب های غم انگیز است و داستان فوق‌العاده‌ای دارد. سال بلوا قصه دختری به نام نوشافرین را روایت می‌کند. پدر او سرهنگ نیلوفری است و برای ترفیع در کارش عازم شهری به نام سنگسر در نزدیکی سمنان می‌شود. البته اوضاع آنطور که سرهنگ و خانواده‌اش انتظار داشتند پیش نمی‌رود.

عباس معروفی رمان سال بلوا را برای به تصویر کشیدن ظلم و محدودیت‌هایی که زنان مجبور به تحمل بودند می‌نویسد. عشق ممنوعه و عطش قدرت هم از دیگر درون‌مایه‌های داستان سال بلوا هستند.

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:

“می‌دانی اولین بوسه جهان چه‌طور کشف شد؟ دست‌هاش تا آرنج گلی بود گفت که در زمان‌های بسیار قدیم زن و مردی پینه‌دوز یک روز به هنگام کار، بوسه را کشف کردند. مرد دست‌هاش به کار بود، تکه نخی را به دندان کند، به زنش گفت بیا این را از لب من بردار و بینداز. زن هم دست‌هاش به سوزن و وصله بود، آمد که نخ را از لب‌های مرد بردارد، دید دستش بند است، گفت چه کار کنم. ناچار با لب برداشت، شیرین بود، ادامه دادند.”

فریدون سه پسر داشت

داستان این رمان واقعی است و قصه مبارزات سیاسی فردی به نام مجید امانی را روایت می‌کند. انگیزه اصلی عباس معروفی از نوشتن کتاب فریدون سه پسر داشت این بوده که قتل و کشتار روشنفکران را محکوم کند. داستان این رمان در بحبوحه دوران انقلاب و سال‌های قبل و بعد آن اتفاق می‌افتد. مجید که شخصیت اصلی داستان هم هست یک کمونیست است که داستان گاهی از زاویه دید او (به صورت اول شخص) و گاهی هم از زاویه دید سوم شخص روایت می‌شود.

معروفی در این رمان مرز بین رویا و واقعیت را از بین می‌برد و اثری پست مدرن خلق می‌کند. نکته جالب درباره رمان فریدون سه پسر داشت این است که معروفی آن را به صورت رایگان در اینترنت منتشر کرد.

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:

“طبق آخرین تعریف‌های علم روان‌شناسی، بیماری‌های اعصاب و روان سه دسته‌اند. دسته اول کسانی‌اند که ادعا دارند مثل ادعای خدایی، یا رهبری، یا چیزی شبیه به این. این نوع بیماران هیچکس را قبول ندارند و حرف، حرف خودشان است. هیچوقت به حرفت گوش نمی‌دهند، فقط یک جواب آماده در چنته دارند، که هرچه بگویی آن را مصرف می‌کنند. اگر سر بچرخانی، دور و برت از اینجور آدم‌ها زیاد می‌بینی.”

تماما مخصوص

بسیاری آن را خودزندگینامه عباس معروفی می‌دانند. اما به جز آن، این رمان تنهایی بشر را به زیبایی به تصویر می‌کشد. اما به هر حال این رمان یکی از بهترین آثار عباس معروفی است و همانطور که از آن انتظار می‌رود به خوبی سایر آثار معروفی است. تماما مخصوص داستان زندگی فردی به نام عباس ایرانی است که به آلمان مهاجرت می‌کند و در آنجا در یک هتل مشغول به کار می‌شود. شباهت قصه عباس ایرانی با زندگی نویسنده باعث شده برخی تصور کنند این کتاب در اصل یک خودزندگینامه است. در حالی که اصلا اینطور نیست!

تماما مخصوص 52 فصل دارد و موضوع سفر و مهاجرت مهمترین درون‌مایه آن است. این رمان را می‌توانیم ترکیبی از 3 اثر قبلی او یعنی سال بلوا، سمفونی مردگان و فریدون سه پسر داشت بدانیم. معروفی به زیبایی در این رمان مشکلات و تنهایی افراد تبعیدی را به تصویر می‌کشد و رنج آن‌ها را به ما نشان می‌دهد.

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم:

“از مرگ نمی‌ ترسیدم، از گیر افتادن می‌ ترسیدم. دم را که فرو می‌ دادم تا بازدم نمی‌ دانستم چه بلایی سرم می‌آید، در هراس این بی‌خبری می‌ خواستم از تنم فرار کنم. می‌ خواستم پر باز کنم و یکباره بگریزم، اما توی تنم گیر افتاده بودم.“

سایر رمان‌ها و کتاب های عباس معروفی

اما علاوه بر این چند اثر، معروفی سه رمان دیگر هم دارد. رمان اول ذوب‌شده نام دارد و درباره نویسنده‌ای است که آنقدر در نوشته‌هایش غرق می‌شود، که در قصه‌اش گم می‌شود. پیکر فرهاد، نام دومین رمان لیست جامانده‌ها است. این رمان درباره شخصیت زن اثیری است که در رمان بوف کور صادق هدایت درباره آن صحبت شده است. نام تمام مردگان یحیاست هم دیگر رمان معروفی است. این رمان داستان متفاوتی دارد و در سال 1397 به عنوان آخرین اثر معروفی منتشر شده است.

معروفی همچنین به عنوان مترجم در کنار وحید مقدم کتاب مسیو ابراهیم اثر اریک امانوئل اشمیت را ترجمه کرده است. کتاب این سو و آن سوی ادبیات هم شامل مجموعه‌ای از مقالات عباس معروفی درباره تجارب و تکنیک‌های ادبیات داستانی و داستان نویسی است.

داستان های کوتاه عباس معروفی

دریاروندگان جزیره آبی‌تر مشهورترین مجموعه داستان عباس معروفی است که در سال 1382 منتشر شد. این کتاب در خودش 4 مجموعه داستان را گنجانده است که هر کدام شامل چند داستان دیگر هستند. برای همین هم اگر به عباس معروفی علاقه دارید، از خواندن این تعداد داستان کوتاه ادبی از او لذت خواهید برد.

سایر  مجموعه داستان‌های او عبارتند از:

نمایشنامه های عباس معروفی

اگرچه آثار معروفی در زمره بهترین نمایشنامه های جهان قرار نمی‌گیرند، اما به هر حال قابل تامل هستند. مشهورترین نمایشنامه او که در ایران هم منتشر شده است، مجموعه آونگ خاطره‌های ما است. این کتاب خودش شامل 3 نمایشنامه به نام‌های آونگ خاطره‌های ما (1382)، دلی بای و آهو (1366) و ورگ (1365) است. داستان نمایشنامه ورگ درباره ایلی است که نسب خود معروفی هم به آن می‌رسد. سایر نمایشنامه های معروفی عبارتند از: