خلاقیت یکی از ویژگی‌هایی است که در تمام مراحل زندگی و ابعاد آن به کارمان می‌آید. افراد به‌صورت خلاق متولد نمی‌شوند بلکه سبک زندگی، نوع نگرش و نگاه متفاوتشان به پدیده‌هایی که سایر افراد جامعه نیز به آن‌ها نگاه می‌کنند است که باعث بروز و پرورش خلاقیت و خلق چیزی جدید و ارزشمند می‌شود. افراد خلاق، با نگاه کردن به چیزهای معمولی، چیزهای فوق‌العاده‌ای را در وجود همان چیز معمولی می‌بینند. در این مقاله با خلاقیت و موانع آن که از بروز خلاقیت در انسان‌ها جلوگیری می‌کنند و مانع خلق ایده‌های نو و ایجاد راهکارهای جدید برای حل یک مشکل یا مسئله می‌شوند صحبت می‌کنیم. برای بالا بردن خلاقیت هم می‌توانید مقاله افزایش خلاقیت را مطالعه کنید.

طبق تحقیقات انجام‌شده، خلاقیت و نوآوری ذاتی نیست. بلکه یکی از آن ویژگی‌هایی است که با یادگیری تکنیک‌ها و تمرینات مختلف می‌شود آن را فراگرفت. پس اگر شما چنین فکر می‌کنید که بعضی از آدم‌ها ذاتاٌ خلاق هستند و این‌گونه به دنیا آمده‌اند سخت در اشتباه هستید. در این مقاله به بررسی موانع خلاقیت و آنچه مانع تفکر خلاق می‌شود می‌پردازیم که شناسایی و ترک آن‌ها، باعث از بین رفتن موانع رشد خلاقیت می‌شود.

به شما توصیه می‌کنم بعد از خواندن این مقاله کارتون پت و مت را بگذارید و به تماشای آن بنشینید. مهم نیست در چه رده‌ی سنی هستید، اگر فرزند کوچکی دارید به او اجازه دهید همچون پت و مت با خرابکاری دست به ابداع و نوآوری بزنند. اصلاً خودتان هم با آن‌ها هم‌دست شوید و از دوچرخه فرزندتان و وسایل آشپزخانه یا پیچ و مهره‌های داخل جعبه‌ابزارتان چیزی نو ابداع کنید. در ادامه موانع خلاقیت را بشناسید.

عادت‌هایی که باعث بروز موانع خلاقیت می‌شوند

عادت‌های مخربی که مانع خلاقیت می‌شوند، به دو دسته موانع فردی و موانع اجتماعی یا محیطی، تقسیم‌بندی می‌شوند. خود موانع فردی نیز، دارای دو دسته، موانع ادراکی و موانع احساسی و هیجانی است. با برطرف کردن این موانع یاد می‌گیریم که چگونه ذهنی خلاق داشته باشیم. 

موانع فردی

موانع ادراکی

موانع احساسی – هیجانی

موانع اجتماعی – محیطی

اگر انسان‌های خلاق وجود نداشتند، هیچ‌کدام از پیشرفت‌های امروز بشر به وجود نمی‌آمد و ما همان انسان‌های غارنشین چند هزار سال پیش بودیم. برایان تریسی

 موانع فردی خلاقیت

1– موانع ادراکی

مفروضات ذهنی

همان تجربه‌ها، احساسات، گرایش‌ها و رفتارهای قدیمی و قبلی ما هستند که به‌مرورزمان به‌پیش فرض‌هایی در ذهن ما تبدیل‌شده‌اند که به‌صورت ناخودآگاه این اجازه را به افراد نمی‌دهد تا ذهنشان در تمامی جهت‌ها حرکت کند. اکثر مفروضات ذهنی ممکن است همان موقع که در ذهنمان تشکیل‌شده‌اند، نادرست باشند. مثل ترسناک یا خطرناک بودن راندن کامیون یا هر ماشین سنگین دیگری، در ذهن کسی که خواب تصادف شدیدی را با کامیون دیده است.

ما معمولاً به این پیش‌فرض‌ها توجه نمی‌کنیم و آن‌ها را صد در صد درست و صحیح می‌دانیم. بنابراین هر چیزی که با پیش‌فرض‌های قدیمی ذهنمان انطباق داشته باشد درست می‌شماریم و غیر آن را نادرست می‌دانیم. درحالی‌که خود همین موضوع، بزرگ‌ترین مانع خلاقیت است. پس ما هم اول باید این پیش‌فرض‌ها را شناسایی کنیم و به آن‌ها شک کنیم.

---

همچنین بخوانید: موانع یادگیری کدامند؟

---

 تنها یک راه وجود دارد

فکر به اینکه تنها یک راه وجود دارد، درحالی‌که هر موضوعی می‌تواند درآن‌واحد چندین راه‌حل درست داشته باشد. برای مثال راه‌حل‌های رفع تشنگی درآن‌واحد: نوشیدن آب، نوشیدن آبمیوه پرتقال یا حتی یک فنجان چای یا یک لیوان نوشابه تگری است که تمامی آن‌ها راه‌حل صحیح و درست هستند. اینکه فکر کنیم فقط یک راه، درست است (نگاه سیاه و سفید) یکی از موانع خلاقیت به شمار می‌آید.

منطق زیاد

غرق شدن در منطق، باعث ایجاد یک مانع در برابر نوآوری‌مان می‌شود. شنیدن جملاتی چون: دیوانه شده‌ای؟ این منطقی نیست، این حرف‌ها از تو بعید است، درواقع اسیر شدن در روش‌های معمول و آکادمیک و حتی علمی است.

نه به تئوری، تنها عمل کن

تئوری: بررسی کلی و وسیع مسائل، از راه تفکر و تخیل و مجموعه‌ای از مفاهیم به هم مرتبط که واقعیتی را بیان می‌کنند، گفته می‌شود که چهارچوب‌های ذهنی ما را می‌سازد. نظرات، دیدگاه‌ها و رفتارهای ما که تئوری‌ها آن‌ها را هدایت می‌کنند، باهم ارتباط دارند؛ تغییر در یک تئوری باعث تغییر در رفتار و نگرش ما می‌شود، پس تنها اهل عمل بودن درست نیست و مانع نوآوری می‌شود.

---

بیشتر بخوانید: مراحل تغییر رفتار

---

 محدود کردن قلمرو فکری

ما برای بحث خلاقیت باید تفکر واگرا داشته باشیم. نگرشی که در آن به‌جای فکر کردن به چهارچوب همیشگی، نگاه متفاوتی به مسائل داشته باشیم. اگر همیشه قلمروهای مشکل را محدود کنیم و از باز کردن آن اجتناب کنیم، یکی از موانع خلاقیت را بر سر راه خود قرار داده‌ایم.

تفکر منفی

داشتن تفکر منفی نسبت به خود و مسائل پیرامونمان باعث منع بروز خلاقیت می‌شود. افراد خلاق مثبت اندیشی را در خود پرورش می‌دهند زیرا تفکر بدبینانه می‌تواند یکی از عوامل بازدارندگی افراد خلاق باشد. یکی از راه‌های مقابله با افکار منفی فکر نکردن به آن است.

وسوسه اقتصادی

ممکن است اقتصادی بودن یک طرح یا ایده کنترلی بر ذهن ما ایجاد کند و باعث انحراف ذهن ما شود که مانع نوآوری می‌شود.

سخت بودن مجزا کردن مشکل از دیگر امور

 اینکه نتوانیم مسائل را از هم تفکیک کنیم مانعی بر سر خلاقیت است.

دید تک بعدی

بیشتر مواقع نمی‌توانیم که مشکلات را از منظرهای مختلف نگاه کنیم. برای برداشتن این مانع، تکنیک‌های خلاقیت کمک شایانی به ما می‌کند.

عدم ضبط تمامی اطلاعات ورودی به ذهنی

پیش‌فرض‌های ذهنی که مانع ورود اطلاعات جدی به مغز می‌شوند. این پیش‌فرض‌ها با گفتن اینکه ما در رابطه با این موضوع شناخت داریم، همین است که هست، به مغز اجازه نمی‌دهند همه اطلاعات پیرامونمان، وارد ذهن شود.

2- موانع احساسی-هیجانی 

تلاش برای همنوایی با جامعه

انسان‌دوست دارد که با تأثیر از جامعه و در پی آن تغییر در باورها و اعتقادات و رفتارش، با افراد جامعه یا یک گروه سازگار شود. این همنوایی، یکی از موانع خلاقیت به شمار می‌آید. زیرا ما اعتقاد داریم تنها ماهی‌های مرده هستند که در جهت آب حرکت می‌کنند. درحالی‌که ماهی‌های زنده توانایی شنا کردن در خلاف جهت حرکت آب را دارند. خودتان را با دیگران مقایسه نکنید، خلق کنید و ترسی از متفاوت بودن نداشته باشید.

ضعف در خیال‌پردازی

بسیاری از افراد خلاق، توانایی فوق‌العاده‌ای در خیال‌پردازی دارند. توانایی حل مسئله، تصویرسازی، رؤیاپردازی و خلق ایده از تخیل نشات می‌گیرد. البته مراقب باشید خیال‌پردازی را با خیال‌بافی که جنبه منفی دارد، اشتباه نگیرید. 

بشر با کمک نیروی تخیل، قدرت عجیبی در تغییر واقعیت‌ها دارد. ویرجینیا وولف

 فقدان شور و هیجان و نداشتن روحیه رقابت‌پذیری

وقتی شور و هیجانی در وجودمان نداشته باشیم، انگیزه‌ای نخواهیم داشت. به قولی حس انجام کاری یا ادامه مسیر برای شکوفایی خلاقیتمان نداریم. از ریسک کردن و کاوش در مسیرهای نو نترسید، فرصت‌های پیش رویتان را نادیده نگیرید و آن‌ها را امتحان کنید. پیشنهاد می‌کنیم مقاله بهترین کتاب های انگیزشی را خوانده و انگیزه خود را برای رشد و پیشرفت افزایش دهید. 

 ترس از شکست

ترس از شکست به انسان این اجازه را نمی‌دهد که جسور، ایده پرداز و خلاق باشد. از دوران کودکی باید به کودکانمان، اجازه دهیم تا شکست بخورند و با آزمایش‌های کوچک رشد کنند و توان تحمل شکست را پیدا کنند. با اجتناب از شکست خوردن به شخصی محافظه‌کار و خنثی تبدیل می‌شویم که راه کشف راهکارهای نوین از ما گرفته شده‌است. ممکن است شما هم جزو آن دسته از مردم باشید که فکر می‌کنند نوابغ به‌ندرت شکست می‌خورند و به خاطر اینکه نابغه هستند همیشه پیروز می‌شوند. باید بگویم من هم چنین اشتباهی را مرتکب شده بودم اما با خواندن زندگینامه آن‌ها به اشتباه خود پی بردم. پس فراموش نکنید اگر موفقیت می‌خواهید و به دنبال خلق و نوآوری هستید، باید شکست‌ها را بپذیرید.

---

بیشتر بخوانید: بهترین کتاب های زندگینامه

---

قضاوت ایده‌ها بدون تولید ایده نو

یکی از اشتباهات ما این است که تنها تمایل به بررسی و قضاوت ایده‌های دیگران داریم و خودمان به دنبال تولید ایده نمی‌رویم. موضوع جالب این است که اصلاً به فکر ارائه راهکار مناسبی برای اصلاح ایده نیستیم، روراست بگویم که در این‌جور مواقع تنها یک فرد بی‌خاصیت و قضاوت کننده هستیم که با دست‌های خود سدی برای رسیدن به خلاقیت برای خودساخته‌ایم.

 عدم نیاز به خلاقیت

اینکه احساس کنیم نیازی به خلاقیت نداریم خود یکی از موانع خلاقیت است. حال اگر یک نفر بیاید و بر فرق سر فردی خجالتی بکوبد و بگوید: خجالت نکش، مسلما نه‌تنها از خجالتش کم نمی‌شود بلکه بیشتر هم می‌شود.

کمبود اعتمادبه‌نفس

گاهی برخوردار از توانایی هستیم ولی به دلیل کمبود اعتمادبه‌نفس، نمی‌توانیم از آن توانایی به‌درستی استفاده کنیم. با خواندن مقاله بهترین کتاب های افزایش اعتماد به نفس این ویژگی را در خود تقویت کنید.

 عدم تحمل و گریز از ابهامات

دوری از موقعیت‌های مبهم و پیچیده و تلاش برای پیدا کردن راه‌حل‌های ساده و بدون مشکل، طوری که خودمان را به دردسر نیندازیم، از موانع خلاقیت است. برای خلاق بودن باید ویژگی توجه به موقعیت‌های مبهم و پیچیده را در خودمان تقویت کنیم و اجازه کنکاش و ماجراجویی در این موقعیت‌ها را به خودمان بدهیم تا به نتیجه برسیم.

پیش‌داوری

ما باید آزادانه ایده سازی و نوآوری کنیم. اگر خیلی زود ایده‌هایمان را قضاوت یا پیش‌داوری کنیم باعث می‌شود که به آن‌ها شک کنیم. بهترین راه این است که به‌طور دائم ایده‌ها را روی کاغذ پیاده کنیم. سپس می‌توانیم از میان آن‌ها بهترین‌ها را انتخاب و پیرایش کنیم.

رها نکردن قواعد منسوخ

همواره قوانین جدیدی جای قوانین قدیمی وضع می‌شوند. اما افرادی هستند که هنوز دست از سر قوانین منسوخ برنمی‌دارند که این یکی از موانع خلاقیت است.

عدم استفاده از تمامی حواس پنج‌گانه

حواس پنج‌گانه با دریافت سیگنال‌های اطلاعاتی از محیط پیرامون باعث تفکیک قالب‌های ذهنی می‌شوند. با مدیریت توجه به موضوعات، حواسمان نیز کنترل می‌شود.

بازی تنها برای بچه‌هاست

خلاقیت نیاز به پرورش و تقویت دارد که یکی از مناسب‌ترین و اساسی‌ترین راه‌ها برای بروز استعداد، انجام بازی است که در تمامی سنین نقش عاملی برای رشد خلاقیت را بازی می‌کند.

نسپردن موضوعات به ضمیر ناخودآگاه

سکوت یکی از راه‌های دسترسی و ارتباط با ضمیر ناخودآگاهمان است. شما می‌توانید به کمک سکوت از ظرفیت‌های پنهان مغز و ضمیر ناخودآگاهتان برای افزایش خلاقیت استفاده کنید. برای این‌جور مواقع کویر را به شما پیشنهاد می‌کنم.

موانع اجتماعی – محیطی خلاقیت

پایبندی بیش‌ازاندازه به قوانین

ضرورت به اجرا درآوردن قوانین و گرفتن فرصت انعطاف از ما، در بسیاری از مسائل مانع رشد فردی و خلاقیت می‌شود. برای مثال نظام آموزشی کشورمان در سال‌های اخیر با شیوه‌های غلط و آزمون محور آموزشی باعث شده است که استعداد، هنر و خلاقیت کودکان و دانش‌آموزانمان در جعبه‌ای زندانی‌شده و به‌مرورزمان کشته شود. در نتیجه تنها تکنسین‌هایی وارد جامعه می‌شوند که به دنبال کارفرمایی هستند تا به آن‌ها امر کند و به استخدام آن دربیایند.

شغل

گاهی اوقات شغل افراد، فضا و جوی که در آن حکم فرماست و همچنین حس قدرت‌طلبی و حس مالکیت رهبران و کارفرمایان و اینکه تمایلی برای به اشتراک‌گذاری قدرت و مسئولیت با دیگران ندارند، به یکی از موانع خلاقیت در افراد تبدیل می‌شود. در چنین شرایطی کارکنان از شغل خود راضی نبوده و دیگر ایده تازه‌ای برای کارشان ارائه نمی‌کنند.

آداب‌ورسوم

پایبندی به آداب‌ورسوم و مطابقت دادن خودمان با الگوها و خواسته‌های فکری جامعه که گاهی همراه با خرافات است، نمونه‌ای از موانع شکوفایی خلاقیت و نوآوری است.برای گریز از این مانع باید پایمان را فراتر بگذاریم و خودمان را اسیر سنت‌های قدیمی و خرافات نکنیم.

ترس از عدم استقبال اجتماعی

ممکن است ایده‌ها و راهکارهای نوین و خلاق یک فرد در ابتدا مورد استقبال افراد جامعه قرار نگیرد و از توجه لازم برخوردار نشود، البته به این توجه داشته باشید که این ایده‌ها با تسلیم نشدن فرد خلاق، به‌مرورزمان مورد استقبال و توجه جامعه قرار می‌گیرد. افزایش هوش اجتماعی می‌تواند این مانع را برطرف کند. 

رنجیدن از انتقادات افراد جامعه

شنیدن نقد و انتقادات از طرف افراد جامعه همیشه خوب و کارآمد است. البته به شرطی که این بازخوردها موجب رنجش ما نشود. همه‌ی ما نیازمند شنیدن نظرات و بازخوردهای افراد مختلف جامعه هستیم تا پیشرفت کنیم. به این موضوع توجه کنید که ترسیدن از مورد انتقاد قرار گرفتن و رنجیدن از آن یعنی ترسیدن از رشد و پیشرفت.

موانع خلاقیت ؛ جمع بندی

البته در آخر بگویم که بعضی، معتقدند موانع فیزیولوژیکی و جسمی که در اثر تصادفات و اتفاقات نظیر آن رخ می‌دهد، می‌تواند روی خلاقیت تأثیر بگذارد و مانع خلق و نوآوری شود. این‌گونه افراد ممکن است به دلایلی، براثر نقص در دستگاه تنفسی‌شان از هوای تازه محروم ولی خلاق باشند؛ یک مثال می‌آورم تا به قدرت تفکر خلاق، در افراد دارای نقص جسمانی پی ببرید، خانم هلن کلر با اینکه ناشنوا و نابینا بودند اما این موضوع مانع پیشرفت و خلاقیت ایشان نشد و به‌عنوان نویسنده‌ای سخت‌کوش شناخته شدند.

نگذارید هیچ‌چیز و هیچ‌کس جلوی خلاقیت و پیشرفت شما را بگیرد، به‌هیچ‌عنوان از شکست نترسید. مایکل جردن، بسکتبالیست حرفه‌ای سابق و معروف با عنوان بسکتبالیستی که تابه‌حال بوده است از گروه بسکتبال دبیرستانش اخراج شد و به قول خودش بار ها و پشت سر هم شکست خورد. افراد خلاق روحیه شکست‌ناپذیری را در خود تقویت می‌کنند تا به موفقیت برسند.

همه ما آلبرت انیشتین را از روی جلد کتاب‌های فیزیک دبیرستانمان می‌شناسیم، نظریه‌پرداز نسبیت و برنده نوبل فیزیک که تا سن چهار سالگی قادر به حرف زدن نبود، اطرافیان او را فردی غیراجتماعی و رؤیاپرداز با ایده‌های احمقانه می‌شناختند که تلفیقی از مثال عدم استقبال اجتماعی و نقص فیزیولوژیکی است.

در کلام آخر بگویم: دلیل نیاوردن موانع فیزیولوژیکی و ژنتیکی به‌عنوان موانع خلاقیت، نقض این موضوع با ارائه مثال‌های فوق بود.