چگونه بهترین ترجمه را انتخاب کنیم ؛ یک ترجمه خوب!

تا به حال شده که بعد از خواندن چند صفحه از یک کتاب ترجمه شده، دیگر نتوانید با آن ارتباط برقرار کنید؟ این اتفاق اصلا چیز عجیبی نیست. گاهی اوقات ترجمه یک کتاب به قدری ثقیل است که خواندن آن را برای ما مشکل می‌سازد. اما عکس این موضوع هم ممکن است برای شما اتفاق افتاده باشد. برخی ترجمه‌ها به قدری خوبند که می‌توان آن‌ها را یک اثر ادبی سوا از متن اصلی دانست. اما همه ما نمی‌دانیم چگونه بهترین ترجمه را انتخاب کنیم و اصلا ویژگی های ترجمه خوب کدامند. برای همین هم ما تصمیم گرفتیم در این مقاله تصمیم گرفتیم تا علاوه بر نکات ۶ گانه‌ای که به ما در انتخاب مترجم کمک می‌کنند، ویژگی های یک ترجمه خوب را هم معرفی کنیم. با خواندن این مقاله می‌توانید بهتری ترجمه را در هر یک از انواع ژانر کتاب انتخاب کنید.

“بدون ترجمه، من به مرزهای کشور خودم محدود می‌شدم.”

ایتالو کالوینو

چرا دانستن اینکه چگونه بهترین ترجمه را انتخاب کنیم مهم است؟

تقریبا همه ما در طول زندگی خود کتاب‌های ترجمه شده را مطالعه کرده‌ایم. طبیعی است که با برخی از این کتاب‌‎ها بیشتر از سایرین ارتباط برقرار کردیم. اما شاید هیچگاه توجهی به دلیل این اتفاق نداشتیم. مطالعه یک متن ترجمه شده در عین حال که می‌تواند لذت آشنایی ما با یک فرهنگ و زبان جدید را برای ما به ارمغان بیاورد، ممکن است به قدری برایمان سخت و طاقت فرسا شود که کلا از ادامه خواندن آن منصرف شویم. دلیل این اتفاق کیفیت پایین ترجمه آن کتاب است. در واقع اولین ویژگی منفی مطالعه یک ترجمه بد، دلسرد کردن شما نسبت به مطالعه آن کتاب است. نکته‌ای که عکس آن هم کاملا صدق می‌کند. این یعنی مطالعه یک ترجمه روان و به اصطلاح خوشخوان می‌تواند میل شما را به مطالعه یک کتاب افزایش دهد.

اما تشخیص یک ترجمه بد چندان هم کار سختی نیست. در واقع همه ما با مطالعه چند صفحه از یک متن می‌توانیم متوجه میزان کیفیت ترجمه آن شویم. ترجمه‌هایی که کیفیت و دقت خوبی ندارند غالبا ما را در خواندن با مطالعه مواجه می‌کنند. دلیلش هم این است که نویسنده نه به زبان مبدا (زبان اصلی متن) مسلط بوده و نه توانسته آنچه از متن برداشت کرده را به زبان مقصد (زبانی که متن به آن ترجمه شده) برگرداند. برای همین هم ما در مطالعه چنین متونی دچار مشکل می‌شویم. برخی دیگر از مترجمین هم خیلی به متن اصلی وفادار نمی‌مانند و آنچه خودشان صلاح می‌بینند را به متن اصلی اضافه می‌کنند! این موضوع حد و مرز هم نمی‌شناسد و از بهترین رمان های عاشقانه گرفته تا برخی از مشهورترین کتاب های فلسفی دچار ارن دخل و تصرف‌ها شده‌اند. 

اما تشخیص اینکه چگونه بهترین ترجمه کتاب را انتخاب کنیم شاید کمی چالش برانگیز باشد. به خاطر همین هم ما چند نکته مهم را در ادامه به شما آموزش می‌دهیم که به شما در انتخاب صحیح مترجم کمک خواهند کرد.

۱- تخصص مترجم

اولین نکته‌ای که هنگام انتخاب ترجمه یک کتاب باید به آن توجه کنیم، تخصص مترجم است. این موضوع مخصوصا در هنگام کتاب‌‌‌های تخصصی و نیمه‌تخصصی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. چرا که اگر مترجم با ماهیت متن آشنایی نداشته باشد، ممکن است نتواند مطالب را به خوبی منتقل کنند. علاوه بر آن چنین فردی احتمالا در ترجمه اصطلاحات و مفاهیم کلیدی هم به مشکل برمی‌خورد. مثلا اگر قصد داریم یک کتاب در مورد فیزیک کوانتوم را بخریم، بهتر است قبل از خرید در مورد مترجمین آن تحقیق کنیم و ببینیم کدامیک رشته تحصیلی مرتبط یا حداقل سابقه ترجمه متون مشابه را داشته‌اند.

اما متون ادبی چطور؟ چگونه می‌توانیم بهترین ترجمه کتاب های رمان و ادبیاتی را انتخاب کنیم؟ اگرچه بیشتر افراد تصور می‌کنند داشتن مهارت و آشنایی با ماهیت متن فقط باید هنگام ترجمه کتاب‌های تخصصی رعایت شود، تجربه نشان داده که ترجمه کتاب‌های ادبی می‌تواند حتی چالش برانگیزتر از کتاب‌های تخصصی و نیمه تخصصی باشد. در واقع فردی که قرار است یکی از بهترین رمان های کلاسیک را ترجمه کند، باید به قدری بر روی زبان مقصد و ادبیات آن مسلط باشد که بتواند علاوه بر قصه، حس و حال موجود در آن را نیز به خواننده اثر منتقل کند. تسلط ادبی، قلم روان و آگاهی فرهنگی از جمله پیش‌نیازهای یک مترجم ادبی خوب به شمار می‌روند.

۲- زبان

اگر نگوییم مهمترین، بدون شک زبان مادری مترجم و زبان متنی که از روی آن ترجمه کرده بسیار در کیفیت ترجمه تاثیرگذار است. برای مثال اگر قرار است کتاب جنگ و صلح تولستوی را بخوانید، بهتر است که ابتدا به سراغ زبانی که متن از روی آن ترجمه شده بروید. برخی مترجمین که به زبانی جز انگلیسی تسلط ندارند، مجبورند کتاب را به جای زبان اصلی متن (که در اینجا روسی‌است) از روی ترجمه انگلیسی آن به فارسی برگردانند. این کار به ۲ دلیل کیفیت ترجمه را پایین می‌آورد. دلیل اول اینکه شاید ترجمه انگلیسی به اندازه کافی دقیق نباشد. اما دلیل دوم اینکه وقتی متن یکبار به زبان دیگری تبدیل می‌شود، بخشی از اصالت خود را از دست می‌‌دهد. پس اگر ما دوباره آن را ترجمه کنیم، بیشتر به متن اصلی صدمه زده‌ایم.

پس بهتر است به سراغ مترجمی برویم که به زبان اصلی کتاب مسلط باشد. برای مثال سروش حبیبی ترجمه کتاب‌‎های روسی استاد است. چرا که خود او بر زبان روسی مسلط است. یا بهمن فرزانه که به دلیل تسلط بر روی زبان اسپانیایی، مترجم خوبی برای آثار نویسندگان اسپانیایی به حساب می‌‌آید.

۳- تجربه

کارنامه یک مترجم می‌تواند سومین عامل مهمی باشد که به ما در انتخابمان کمک می‌کند. مترجمین حرفه‌ای معمولا بیش از یک کتاب ترجمه شده در کارنامه خود دارند. پس اگر کتابی به تازگی منتشر شده و از کیفیت ترجمه آن مطمئن نیستید، می‌توانید به سراغ سایر آثار وی بروید. اصلا شاید بخت با شما یار بود و قبلا یکی از آثار وی را خوانده بودید. در این صورت دید واضح‌تری به اثر او خواهید داشت. همچنین می‌توانید از دوستانتان که سایر آثار مترجم را خوانده‌اند هم برای انتخاب کتاب او نظر بپرسید. اما اگر کتابی که به دنبالش هستید اولین اثر مترجم بود چه اتفاقی می‌افتد؟ در قسمت بعدی به این موضوع اشاره کرده‌ایم.

دنبال ترجمه نیستید؟ پس این مقاله را از دست ندهید:

بهترین رمان ها و کتاب های ایرانی

۴- خواندن ترجمه

شاید بگویید چگونه می‌توانم قبل از تهیه یک کتاب، متن آن را بخوانم؟ خب این کار چندان مشکل نیست. بیشتر ما برای خرید کتاب به کتابفروشی‌ها مراجعه می‌کنیم. زمانی که در یک کتابفروشی هستید می‌توانید از فروشنده بخواهید کتاب مورد نظر را برای شما بیاورد. سپس بدو هیچ مشکلی می‌توانید چند صفحه از ان را خوانده و کیفیت ترجمه آن را بسنجید. حتی اگر به کتاب خریدن از کتابفروشی هم عادت ندارید، با مراجعه به بیشتر سایت‌های فروش کتاب می‌توانید چند صفحه از کتاب مورد نظر را به صورت رایگان بخوانید. آن گاه می‌توانید با چشمانی باز و اطمینان از کیفیت ترجمه، کتاب مورد نظر را خریداری کنید. 

همچنین بخوانید: انتخاب کتاب برای هدیه

۵- نشر

یکی دیگر از نکاتی که می‌تواند به ما در انتخاب بهترین ترجمه کمک بکند، ناشر یک کتاب است. معمولا نشرهای با سابقه و مشهور با مترجمینی همکاری می‌کنند که کیفیت ترجمه بالایی دارند. برای همین هم بهتر ترجمه‌هایی را انتخاب کنیم که توسط این مترجمین و نشریات منتشر می‌شوند. اگر با بهترین ناشران ایرانی آشنایی ندارید لازم نیست نگران باشید، جدول زیر برخی از بهترین ناشران کتاب‌های داستانی و غیر داستانی را به شما معرفی می‌کند.

*نکته: انتشاراتی که در این لیست از آن‌ها نام برده شده، اغلب آثار ترجمه شده را نیز منتشر می‌کنند.

ویژگی‌هایی که به ما کمک می‌کنند چگونه بهترین ترجمه را انتخاب کنیم؟

اما برخی ویژگی‌ها هم هستند که ما را در انتخاب بهترین ترجمه یک کتاب یاری می‌کنند. در واقع کتابی که به خوبی ترجمه شده باشد، باید بیشترین این نکات و ویژگی‌ها را نیز درون خود داشته باشد. حال بیایید با هم نگاهی به این ویژگی‌ها بیندازیم:

۱- روان بودن ترجمه

شاید مهمترین نکته‌ای که یک مترجم باید رعایت کند، روان بودن ترجمه اوست. یادتان باشد، متون و کتاب‌هایی که ترجمه می‌شوند، قرار است خوانده شوند. پس اگر ترجمه ما به اندازه کافی روان نباشد، مخاطب نمی‌تواند با آن ارتباط برقرار کند. پس خود شما هم خیلی راحت و با مطالعه چند صفحه از یک کتاب، می‌توانید متوجه روان بودن یا نبودن ترجمه آن شوید. 

۲- به دور بودن از دخل و تصرف

متاسفانه برخی از مترجمین عادت دارند که نظرات خود را نیز درون ترجمه دخیل کنند. ذبیح‌الله منصوری که یکی از مشهورترین مترجمین ایرانی، از جمله مترجمینی است که همواره در ترجمه‌های خود مطالبی را هم از خود به متن اضافه می‌کرده است. این کار برخلاف شهرت و آوازه او، کاملا غیراخلاقی بوده است. چرا که یکی از اولین اصول مترجمی، پایبند بودن و وفادار بودن به متن اصلی است. این مورد مخصوصا زمانی که قصد انتخاب بهترین ترجمه کتاب های تاریخی را داریم بسیار اهمیت دارد. چرا که هرگونه دخل و تصرف در چنین کتاب‌های موجب تحریف تاریخ خواهد شد.  

۳- حفظ سبک و روش نگارشی

همانطور که در مورد قبل هم به آن اشاره کردیم، وفادار بودن به متن اصلی نکته‌ای است که یک مترجم باید در اثری که ترجمه کرده به آن پایبند باشد. اما این وفاداری صرفا در مورد محتوای متن نیست. در واقع ترجمه‌ای خوب است که علاوه بر خود متن، سبک نگارشی، برخی توصیفات و به طور کلی فضاسازی نویسنده را هم برای ما تداعی کند. اگر اینطور نباشد شما حتی از خواندن بهترین کتاب های جهان هم حس خوبی نخواهید داشت. 

۴- تداعی فرهنگ

هر زبان همراه یک فرهنگ می‌آید و ترجمه کردن فرهنگی که در دل یک زبان نهفته است شاید کار مشکلی باشد. اما دقیقا همین چالش است که می‌تواند یک ترجمه را عالی، یا ضعیف کند. سعی کنید هنگام بررسی ترجمه یک کتاب، به بحث فرهنگ هم توجه داشته باشید. البته تشخیص این موضوع نیازمند آشنایی شما با فرهنگ زبان مبدا یک ترجمه است. 

۵- تفاوت با متن اصلی

الکس زوکر، مترجم زبان چک به انگلیسی، عقیده دارد که وقتی یک فرد در حال خواندن کتاب ترجمه شده توسط شماست، نباید این احساس را پیدا کند که اثری که در دست اوست یک ترجمه است. در واقع یک ترجمه خوب به قدری روان، با کیفیت و خواندنی است که شما متوجه فرق آن با اثر اصلی نمی‌‎شوید. این یعنی شما حس خواندن یک کتاب مستقل را خواهید داشت. نه مطالعه متنی که خود از روی یک متن دیگر ترجمه شده است. 

چگونه بهترین ترجمه را انتخاب کنیم ؛ سخن پایانی

فراموش نکنید مترجمین تنها کلمات یک متن را به زبان مقصد برنمی‌گردانند. آن‌ها علاوه بر زبان، فرهنگ، سبک نوشتاری و افکار پشت یک اثر را نیز ترجمه می‌کنند. پس با انتخاب بهترین ترجمه می‌توانید بیشترین بهره و لذت را از مطالعه یک اثر ببرید. دفعه بعد که قصد خرید یک کتاب را داشتید، چک لیستی از موارد گفته شده تهیه کنید و آن‌را با مترجم اثر تطبیق دهید. اگر مترجم توانست نمره قبولی را از شما بگیرد، درنگ نکنید و حتما ترجمه او را تهیه کنید.